تفاوت رهیاری با مشاوره:
رهیار به عنوان تسهیلگر، شریک رهپو محسوب میشود و به او کمک میکند تا در جهت تمایلات و اهداف مورد نظرش راهی بیابد و در نهایت به آن دست یابد، در این روند رهپو بر خود و توانایی هایش تکیه کند نه بر رهیار . تفاوت اصلی بین رهیاری و مشاوره اولاً در ویژگی افرادی است که به آنها کمک میشود و دوماً در نوع مشکلاتی است که حل میشود. 
• در مشاوره مراجعه کننده، معمولا فرد آسیب دیده و نیازمند کمک است ولی در رهیاری رهپوان افرادی خلاق، با تدبیر و کامل تلقی می شوند. رهیارها بر قابلیت های و فرصت های پیش رو تمرکز دارد. رهیاری لزوما با افراد ورشکسته سروکار ندارد بلکه به افراد سالم نیز کمک می¬ کند تا از سطوح بالاتری از عملکرد دست یابند. در مشاوره به فرد کمک می شود تا از حالت زیر نرمال به حالت نرمال برسد ولی در رهیاری فرد از حالت نرمال به فردی دارای مهارت و عملکرد بالا تبدیل می شود. از آن جایی که برخی افراد در جنبه ای ممکن است شکست خورده و یا مشکلاتی داشته باشند ولی حتما موقعیت ها و جنبه هایی از زندگی افراد وجود دارد که فرد می تواند با تکیه بر توانایی های خود بر آن جنبه ها اهدافی کارا برای خود تعیین نماید در رهیاری کمک به فرد می شود تا بر موقعیت های پیش رو تمرکز نماید و به نتایجی جهت زندگی خود دست یابد که کارایی وی را افزایش دهد.
• رهیار بر نقاط قوت رهپو تمرکز دارد نه مشکلات و نقاط ضعف وی. با توجه به اینکه هر فردی در هر موقعیتی نقاط قوتی دارد که با تمرکز بر آن ها می تواند اعتماد به نفس خود را افزایش دهد و خود را به فردی پویا تبدیل نماید در روند رهیاری، رهیار بر استعدادها و قابلیت-های رهپو تمرکز می کند تا فرد بتواند با اعتماد به خود و توانایی هایش، منابع درونی و بیرونی لازم را جستجو نماید و با تکیه بر نقاط قوت خود، آمادگی مواجهه با نقاط ضعف خود را بیابد و توانایی شناسایی نقاط ضعف خود را بدست آورد ودر جهت تبدیل آن ها را به نقاط قوت اقدام نماید، در صورتی که در مشاوره معمولا بر شناسایی نقاط ضعف و شناسایی کمبود هایی که غالبا برگرفته از محدودیت های ذهنی و تعارضات ناخودآگاه افراد است تمرکز می شود.
• رهیار با حال و آینده رهپو سروکار دارد ولی مشاوره و درمان با گذشته افراد سر و کار دارد. رهیار ی نگاهی رو به جلو و آینده دارد، چرا که چشم انداز آتی، محور اصلی این تعامل است. رهیار با استفاده از اطلاعات گذشته رهپومبنی بر موفقیت ها، توانایی ها و قابلیت های رهپو ، به وی کمک می کند تا آینده ای برای خود تعریف کند و مسئولیت نهایی اقدام با خود رهپو است. روند رهیاری فقط زمانی به گذشته می پردازد که از قابلیت، منابع و یا اطلاعات گذشته که کمک به تسهیل در روند دستیابی به هدف استفاده نماید.در ابتدای هر جلسه تمرکز اصلی توسط رهپو تعیین می شود به صورتی که در آخر جلسه رهپو به مدد رهیار به بررسی و ارزیابی هدف مشخص شده و اقدامی که برای خود تعریف نموده می پردازد.
• رهیاری روندی عمل گراست، در صورتی که برنامه ی عملی جزئی از روند مشاوره نیست: در روند جلسات رهیاری، رهیار رهپو را به مسیری هدایت می نماید که هر جلسه اقدامی عملی بر پایه موضوع مطرح شده در جلسه برای خود تعریف نماید وبه عمل به آن متعهد شود و در جلسه بعد زمانی به یادآوری و بررسی نتایج اقدام مشخص تعریف شده در جلسه پیشین اختصاص داده می شود.در صورتی که در جلسات مشاوره و درمان لزومی به بررسی و پیگیری احساس نمی شود.
• رهیاری روندی رهپو محور است و مشاوره و درمان روندی متخصص محور:در رهیاری رهپو به عنوان متخصص زندگی خود محور یافتن راه حل لازم است در صورتی که در مشاوره مراجعه کننده به اطلاعات مشاور به عنوان متخصص نیاز دارد که روشی برای حل مشکل بیابد در این میان رهیار با به چالش کشیدن رهپو با سوالاتی خلاقانه به وی کمک می کند که به موقعیت ها و فرصت های پیش رو توجه نماید و بر اساس آن ها خود به تصمیمی عملی دست یابد. در اصل رهیاری روندی از درون به بیرون است در صورتی که مشاوره و درمان روندی از بیرون به درون.
• رهیار مجاز به ارائه توصیه و راه حل نیست ولی مشاور به عنوان متخصص می تواند توصیه هایی به مراجعه کننده نماید: رهیار لزوما فردی متخصص درزمینه ای که رهپو در جلسه عنوان می کند نیست و رهپو هر زمان نیاز به نظر تخصصی داشته باشد به متخصص ارجاع داده می شود و درعین حال رهیاران معتقدند که ارائه راه حل مسیر خلاقیت فرد را مسدود می کند بر این اساس هر زمان که فرد خود را نیازمند یافتن راه حلی بیرونی تشخیص دهد رهیار به وی کمک می نماید که روش کمک گرفتنش از متخصصین را نیز خودش تعیین نماید(کمک گرفتن از متخصص، کمک از منابعی مانند کتاب ها، جستجو در اینترنت و یا هر طریقی که خود رهپو تشخیص می دهد.)
• رهیار بر ارزش های رهپو تاکید می کند نه بر باور ها و طرحواره ها: درپرسش های جلسات رهیاری،چرایی خواست رهپو سؤال می شود به این منظور که فرد بر اساس ارزش هایش اهدافش را پایه گذاری کند وخود در حین شناسایی باور هایش، لزوم عبور از باور هایش را ارزیابی نماید در صورتی که در جلسات مشاوره و درمان چرایی خواست مراجعه کننده به منظور ریشه یابی ترس ها و تعارضات، شناسایی طرحواره ها و شناسایی باورها سوال می شود و متخصص مسئول شناسایی و ریشه یابی است و در روند رهیاری هر زمان مراجعه کننده نیاز دارد که چرایی خواسته اش را شناسایی و ریشه یابی کند به مشاور ارجاع داده می شود.
• رهیاری روندی پیگیر است تا رهپو به مقصد برسد ولی پیگیری جزئی از روند مشاوره نیست: در رهیاری بین جلسات رهپو روند و نحوه اقدامات خود را بدون محدودیت می تواند با رهیار خود در میان می گذارد، در صورتی که پیگیری بین جلسات در مشاوره و درمان وجود ندارد و فقط در موارد خاص مراجعه کننده با درمانگر خود ارتباط برقرار می نماید.
• رهیار نیازی به مطلع بودن از علم روانشناسی نیست ولی مشاور و درمانگر حتما باید روانشناس باشد: با وجود اینکه بسیاری از تمرینات رهیاری بر اساس علم روانشناسی طرح ریزی شده ولی رهیار لزوما از علمی که پایه گذار تمرین است مطلع نیست او فقط کافیست که بتواند از آن تمرینات در موارد مختلف استفاده نماید.
• ساختار جلسات رهیاری بر اساس تمرینات است ولی ساختار جلسات مشاوره و درمان بر پایه صحبت درباره وقایع و احساسات است: در جلسات رهیاری تمرینی مبتنی و متناسب با مساله ای که رهپو در جلسه مطرح می نماید انجام می شود و تمرکز جلسه بر تمرینی است که با عنایت به آن به اقدامی مشخص می انجامد در صورتی که در جلسات مشاوره و درمان تمرکز بر صحبت کردن درباره احساساتی است که فرد در شرایط مختلف به خصوص در گذشته با آن ها مواجه شده است و تمرین عملی درجلسات مد نظر قرار نمی گیرد.
حوزه عمل رهیاری:
حوزه عمل رهیاری بسیار گسترده است و از رشته های مختلف ورزشی گرفته تا طیف وسیعی از صنایع و حرفه های بخش خصوصی و عمومی و خانواده و فرد را دربر می گیرد. عوامل اجرایی شرکت ها و سازمان ها، مدیران، کارشناسان، کارآفرینان گروه های مختلف شغلی و دانشجویان و فارغ و خانواده ها و تمام افراد جامعه می توانند از طریق گذراندن دوره های رهیار ی به راه حل های مداومی در زمینه های فردی، شغلی، رهبری، مدیریتی و یا چالش های سازمانی و خانوادگی دست پیدا کنند. به طور کلی افراد برای موفقیت در عرصه های زیر از خدمات و راهنمایی های رهیار بهره می گیرند:
• حوزه های عمل اجرایی، رهبری و مدیریت کارآمد
• تصمیم¬گیری درست و موثر
• مدیریت تغییر و تحول
• رشد و توسعه مهارت فردی و حرفه¬ای
• افزایش درآمد از طریق تمرکز برارزش ها، توانایی ها و توسعه مهارت های کارآمد
• حفظ اجتماعاتی که فرد به آن ها تعلق دارد
• ارتباطات موثر و کارآمد
رهیاری در تمام حوزه هایی که به نحوی افراد می خواهند به نتایجی دست پیدا کنند قابل اجراست. این حرفه به شغل و رشته¬ای خاص محدود نمی شود و انواع فعالیت های تجاری،آموزشی، مشاوره ای، حقوقی، بهداشتی، ورزشی، ارتباطات و غیره را پوشش می دهد. از این رو هر فرد ماهر و با تجربه ای می تواند با بهره گیری از تجربه و تخصص خود و همچنین با گذراندن دوره ها و آموزش های لازم به یک رهیار تبدیل شود و از شغل، اعتبار و درآمد قابل ملاحظه ای برخوردار شود.
والس طی مطالعاتی که در مورد رهیار ی داشته به بررسی ۲مسئله پرداخته است: اولاً اینکه چرا مدیران ارشد موسسات برای توسعه مدیریت کسب و کار از رهیار ی استفاده می و دوماً رهیاری چه نتایجی را برای آنها به بار می آورد؟ او مطالعات وسیعی را در ۵ نوع کسب و کار مختلف شروع کرد و نتایج آن را در طی مقاله ای با عنوان «چرا رهیاری» مطرح کرد. او که از طرف موسسه ای دعوت شده بود تا رهیاری مدیر فروش و مدیران بازاریابی و ۱۵نفر از مدیران سایر شعبه های شرکت را بر عهده بگیرد، بعد از یک دوره رهیار¬ی برای ارزیابی نتایج، پرسشنامه ای را که براساس ۶ سطح اساسی مدیریتی و عوامل تاثیرگذار بر افراد در سیستم تهیه شده بود در اختیار آنان گذاشت. این ۶ سطح عبارت بودند از:
• محیط کاری
• فرصت ها و اجبارها
• رفتارهای فردی
• ارزش ها و باورهای فرد
• قابلیت های فردی
• نقش افراد و دیدگاه و اهداف آنها
نتیجه تجزیه و تحلیل آن بود که رهیاری میتواند هم باعث رشد درونی (افزایش خودآگاهی و اطمینان) و هم رشد بیرونی (رشد توان رهبری و مدیریت، ابراز وجود، درک تفاوت¬ها، مدیریت استرس و در نهایت تعادل بین کار و زندگی) شود. رشد و توسعه خصوصیات درونی یک فرد برای بروز و حمایت از صلاحیت های بیرونی ضروری است. ارتباط مهارتی همچون پل یا واسطه ای بین رشد درونی و عملکرد بیرونی فرد عمل می کند. استفاده مناسب از مهارت های ارتباطی و قبول عقاید و مفاهیم، صلاحیت¬های رهبری و مدیریت را تسهیل میکند.
رهیاری چگونه عمل میکند؟
فرایند رهیار¬ی خلاء موجود میان سطح عملکرد فعلی و سطح عملکرد مطلوب یک فرد یا گروه را شناسایی و پر می¬کند. این کار ممکن است تنها طی یک جلسه یا در طول جلسات متعدد انجام شود. در مقام یک رهیار می¬توان از طریق ارزیابی دوسویه عملکرد، گفت¬و¬گو در مورد وضعیت موجود، مشخص کردن اهداف قابل حصول و تمرینات مرتبط با هدف رهپو، ارایه حمایت¬های لازم در جهت اجرای برنامه عملی به فرد یاری داد. رهیار¬ی علاوه بر برخورداری از مهارت¬های تعاملی خاص (که هم در موقعیت¬های روزمره و هم در جلسات رسمی¬تر کاربرد دارند)، مستلزم تشویق به یادگیری بلندمدت نیز هست.
فرایند رهیاری:
رهیاری فرایندی بی انتهاست، هر موقعیت تازه سکویی برای چالش بعدی است. با وجود این، هر یک از اهداف رهیار¬ی یک چرخه شش مرحله(از اهداف تا تکمیل کار) دارند (ایتون و جانسون[۴]، به نقل از علیمیرزایی، ۱۳۸۵): ـ رهیار و رهپو در مورد اهداف رهیار ی با هم توافق میکنند ـ آنها در مورد وضعیت موجود با هم گفت و گو می کنند ـ آنها به بررسی گزینه¬های موجود می پردازند ـ آنها برنامه ای را مشخص و خود را نسبت به اجرای آن متعهد می کنند (معمولاً می توان این چهار مرحله را در یک جلسه واحد پشت سر گذاشت) رهپو با حمایت رهیار اقدامات توافق شده را اجرا می کند و همواره درنظر دارد که باید سطح عملکرد به صورت مستمر ارتقاء یابد. در مرحله نهایی، رهیار و رهپو جلسه بعدی رهیاری را تشکیل میدهند و طی آن در مورد آموخته ها و راه‌های کسب تجربیات بیشتر با یکدیگر به گفت و گو مینشینند.
اصول رهیاری:
برای هدایت افراد از طریق رهیاری لازم نیست که همه چیز را در مورد کار رهپو دانست. در واقع رهیاری خوب اکثراً زمانی اتفاق می افتد که رهیار یک دیدگاه عینی نسبت به اهداف رهپو داشته باشد و در عین حال اجازه ندهد جزئیات امر، وی را از موضوع اصلی منحرف کند. رهیارهای خوب به رهپوان خود کمک میکنند که از اشتباهاتشان درس بگیرند، اهداف عملکردی خود را مشخص کنند و مسئولیت برداشتن اولین گام را عهده دار شوند. در مقام یک رهیار هرگز سعی نکنید به افراد بگویید که چه کاری انجام دهند. در عوض، آنها را در انتخاب بهترین مسیر تحقق اهداف یاری کنید. از طریق رهیاری به افراد می¬توان یاد داد که با بیان افکار خود، نسبت به مسئله یادگیری رویکردی مثبت داشته باشند.
دلایل موثر بودن رهیاری:
معمولاً افراد به این دلیل از رهیاری استفاده میکنند تا به دانستنیهای بیشتری دست پیدا کنند، می خواهند رشد و پیشرفت داشته باشند و مهمتر اینکه میخواهند آسانتر و سریعتر به این رشد و پیشرفت نائل شوند. رهیار به افراد کمک میکند تا به چنین هدفی دست یابند. بنابراین در رهیاری رابطه ای بین رهیار و مراجعه کننده ایجاد میشوند که موجب حرکت میشود، اهداف بهتری تدوین و تعریف میشود، فرد مهارتهای جدیدی به دست میآورد و در نتیجه به موفقیت بیشتری میرسد. موفقیت بیشتر وی احتمالاً پول و یا درآمد بیشتر و یا یک زندگی رضایتبخش و بهتر خواهد بود. افراد با استفاده از رهیاری جدی تر میشوند، اقدامات و کوشش های آنها موثرتر و متمرکزتر میشود، روحیه آنها تقویت میشود و با آرامش و تعادل بیشتری اهداف خود را پیگیری میکنند (دراکر[۵]، ۲۰۰۶) سایر مزایای رهیاری هم برای خود رهیار و هم برای رهپو وی عبارتند از: ـ نداشتن قوانین دست و پاگیر ـ آزادی عمل در تعلیم و تدریس ـ عدم نیاز به مسافرت و رفت و آمد زیادـ امکان آموزش از طریق تلفن، اینترنت و پست الکترونیکی ـ هماهنگی محل و زمان رهیاری بین رهیار و رهپو ـ آزادی انتخاب رهپو از لحاظ سنی، جغرافیایی و فرهنگی ـ عدم نیاز به حضور و نشستن در دفتر و محل کار
انتظارات رهپو از رهیار:
• حمایت از رهپو در تمام مراحل به خصوص در موقعیت های استرس زای ناشی از تغییرات فردی، اجتماعی و شغلی
• انگیزه بخشی در مراحل مختلف
• آمادگی ارائه کمک در حین روند رهیاری
• ارائه راه ها و شیوه های جدید به رهپو
• یادآوری نکات قوت رهپو و حمایت وی در غلبه بر نقاط ضعف و تبدیل آن ها به نقاط قوت
• درک اطلاعات رهپو از اهداف و برنامه ها
• برخورداری از شرافت و شایستگیهای اخلاقی و بیان حقیقت
• حفظ و رعایت اطلاعات شخصی رهپو
تعهدات رهپو به رهیار:
• داشتن توان و استقلال فکری و برخورداری از بینش وسیع
• تمایل به تغییر وضعیت خود و رسیدن به اهداف موردنظر
• تمایل به صرف انرژی و سرمایه گذاری
• داشتن استقامت و پایداری در اهداف
• یادگیری مهارت های مورد لزوم
• داشتن تفکر خلاق
• ریسک پذیری و تمرکز برنتیجه
جمعبندی:
با توجه به آنچه که در این نوشتار بیان شد رهیاری فرایندی برای افراد ضعیف، درمانده و شکستخورده نیست بلکه افرادی که خواهان موفقیت هستند در چتر حمایت رهیار و نقش تسهیلی وی به اهداف ترسیم شده برای خود دست مییابند. رهیاری حرکتی رو به جلو در راستای تحقق چشم انداز آتی افراد است که به واسطه این فرایند دستیابی افراد به چشم انداز آتی آنان تسهیل میشود.
با تشکر از خانم پندار فاضل
منبع: www.kolbehpendar.com
