بهترین و منطقی‌ترین روش این است که ابتدا طبع و مزاج خود و پس از آن غذای مصرفی روزمره و مناسب خویش را بشناسیم تا دچار بیماری و کسالت نشویم.
طبعتان سرد است یا گرم؟
بسیاری از بیماری‌ها طبع سرد دارند و بعضی طبع گرم، گاهی چند بیماری مثل کم خونی یا قند بالای خون و... به طور هم زمان در کسی وجود دارند که هر کدام به سهم خود، بر طبع غالب مریض از نظر سردی و گرمی تاثیر می‌گذارند.
لذا فرد نمی‌تواند طبع اصلی خود را بشناسد، فردی که طبع غالبش سودا است، فکر می‌کند همیشه باید طبع سرد و خشک داشته باشد و اگر یک روز علایمی از گرمی و یا تری در وجودش پیدا شد، فکر می کند اشتباه کرده، در حالی‌که اینطور نیست، زیرا ممکن است در شرایطی و به طور موقت، اثراتی از طبع دیگر را نیز در خود حس کند، مثلاً: در حالی که طبع سردی دارد، گاهی احساس گر گرفتگی هم بنماید و گاهی احساس کند بلغم هم پیدا کرده و خوردن چیزهای بلغمی مثل ماست او را بسیار تحریک کند و یا برعکس صفرا هم پیدا کرده و با خوردن گرمی جات مانند ادویه و فلفل فورا سر و صورتش کهیر می‌زند.
اینک قاعده‌ای را به شما یاد می‌دهیم که تشخیص سردی مزاج از گرمی مزاج را برای شما آسان‌تر نماید و آن عبارت است از اینکه: آیا در بیشتر حالات، لباس زیاد می‌پوشید یا خیر خصوصا در زمستان، زیرا کسانی که طبع سرد دارند تحمل سرما را ندارند و کسانی که طبع گرم دارند تحمل گرما را ندارند.
لذا بر اساس این قاعده، سه دسته از افراد را می‌شود شناسایی نمود:
*افرادی که به طور واضح سرد مزاجند و معمولا بیشتر از دیگران لباس می‌پوشند.
* افرادی که گرم مزاجند و کم‌تر از دیگران لباس می‌پوشند.
*افرادی که در زمستان، زیاد لباس می‌پوشند و در تابستان هم کم می‌پوشند.
پس می توان گفت:
سرد مزاج، کسی است که در همه فصول احساس سرما می کند و یا فقط در فصول سرد، سردی مزاج پیدا می‌کند و گرم مزاج کسی است که در اکثر اوقات سال، لباس زیادی نمی‌پوشد .
در بین سرد مزاجان گروه بلغمی کسانی هستند که در چهار فصل سال احساس سرما می‌کنند، ولی گروه سوداوی مزاج خیلی احساس سردی نمی‌کنند و در برخی فصول سال، احساس سرما دارند.
در بین گرم مزاجها، گروه صفراوی مزاج، همیشه و در هر چهار فصل سال، حرارت بدنشان بالاست و همیشه از گرما شاکی هستند، اما گروه دموی مزاج، فقط در فصول بهار و تابستان از گرما شاکی هستند و در بقیه فصول خیلی احساس گرما ندارند.
پس نتیجه می‌گیریم:
*صفراوی‌ها در تمام فصول سال، خصوصا در تابستان، حرارت بدنشان بالاست و احساس گرما دارند.
* دموی‌ها فقط در فصول گرم سال، حرارت بدنشان بالاست، ولی در پاییز و زمستان به لباس گرم احتیاج پیدا می‌کنند.
*بلغمی‌ها در تمام فصول سال، خصوصا در زمستان، احتیاج مبرم به پوشیدن لباس گرم دارند.
*سوداوی‌ها هم فقط در فصول سرد سال، یعنی پاییز و زمستان، به لباس گرم احتیاج دارند و در سایر فصول، خیلی احساس سرما ندارند.
*گروه پنجمی هم وجود دارد که اگر چه ممکن است با یکی از شرایط گفته شده در بالا منطبق باشد، ولی قسمتی از بدنشان همیشه سرد(مثل نوک انگشتان دست) و یا همیشه گرم (مثل کف پا) است.
بهترین راه برای تشخیص سردی از گرمی مزاج، پوشیدن یا نپوشیدن لباس، احساس گرما یا سرما و وجود حساسیت پوستی به خوراکی‌های گرم مزاج است، برخی از بیماری‌ها، قسمتی از بدن را گرم و یا سرد کنند و همین امر باعث اشتباه شما در تشخیص طبع غالب می‌شود؛ مثلا کم خونی باعث سردی نوک انگشتان دست‌ها و پاها، یائسگی باعث گرگرفتگی بدن و چربی خون بالا باعث داغی کف پا می‌شود و ممکن است سینوزیت باعث احساس سردی شدید در پیشانی و ورم معده باعث احساس سردی زیاد در ناحیه وسط قفسه سینه گردد.
لازم است شما این گونه موارد استثنا را شناسایی کنید و حساب آن را از طبع غالب خویش جدا کنید، مثلا ممکن است شما صفراوی مزاج باشید و در همه جای بدن و در همه‌ی فصول سال احساس گرما نمایید، اما در عین حال وسط قفسه سینه شما سرد باشد که نشان می‌دهد ورم معده یا ریفلاکس(ترش کردن غذا) دارید، یا ممکن است بلغمی مزاج باشید و در همه جای بدن و در همه‌ی فصول سال احساس سرما کنید، ولی کف پاهایتان داغ باشد که نشان می دهد چربی خونتان بالاست.
یا این که خانم بلغمی مزاجی که همیشه و در تمام فصول سال، سرد مزاج است، اما اخیرا به علت شروع یائسگی، دچار گر گرفتگی می‌شود. ولی این شخص در تقسیمات طبع‌شناسی، همچنان بلغمی مزاج است و احساس گرگرفتگی دلیلی بر گرم شدن مزاج وی نمی‌باشد، مگر اینکه جدیدا در همه‌ی فصول سال و در اکثر جاهای بدن احساس گرما کند و دیگر احساس سرما نداشته باشد. در این صورت می گوییم که این فرد یائسه به کلی تغییر طبع داده و صفراوی مزاج یا احیانا دموی مزاج شده است. البته معمولا چنین مواردی نادر است.
لذا به این نتیجه می‌رسیم که برای تشخیص طبع غالب هر فرد، نباید فریب سردی یا گرمی موضعی را بخوریم، بلکه بهترین راه برای تشخیص سردی از گرمی مزاج، همان پوشیدن یا نپوشیدن لباس و در درجه بعدی احساس گرما و در درجه سوم وجود حساسیت پوستی به خوراکی‌های گرم مزاج است. مسلم است که فرد سرد مزاج دوش آب سرد نمی‌تواند بگیرد، ولی فرد گرم مزاج خصوصا صفراوی مزاج این توانایی را دارد.
حال سوال این است که شناخت طبع چه فایده‌ای دارد؟
پاسخ آن است که با اطلاع از هر نوع طبعی، خیلی چیزها از نظر پزشکی برای ما روشن می‌شود، لذا دانستن علم طبایع، شما را با تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف آشنا می‌سازد
باید ابتدا مزاج خود را بشناسیم؟
آب, سلامتی, خاک, اخلاط فاسد, سرد و خشک, گرم و خشک, سرد و گرم, سردی, مزاج شناسی, افراد بلغمی مزاج, افراد سوداوی مزاج, افراد دموی مزاج, خوراک دموی مزاج ها, مواد غذایی گرم و تر, طبع افراد, مزاج بلغمی, سرد و تر, غلبه اخلاط, اخلاط نا سالم, سردی ها, مزاج جبلی, گرم و تر, مزاج, غلبه سردی, خلط, اخلاط, طبع گرم, مزاج گرم, غذای سرد, طبیعت سرد, غلبه بلغم, اختلال اخلاط, غذای سردوخشک, غلبه دم, طبع سردوتر, طبع سردوخشک, غلبه دم در سر, طبع گرم وخشک, طبع گرم وتر, مزاج سرشتی, مزاج دموی, غذای گرم, تدابیر حفظ سلامتی, تدابیر تغذیه, مزاج سرد و خشک, سلامت بدن.
قبل از آنکه به تعریف مزاج بپردازیم لازم است که با چند اصطلاح در طب سنتی آشنا شویم، از دیدگاه طب سنتی عوامل تشکیل دهنده جهان خلقت و بدن انسان، چهار عنصر اصلی به شرح ذیل می باشند، به عبارتی دیگر اجزای اولیه بدن انسان و غیر انسان از اجسام بسیطی تشکیل شده اند که غیر قابل تقسیم به اجسام مختلفه دیگر می باشند که به آنها ارکان گفته می شود.
الف ) آتش که گرم و خشک است
ب ) هوا که گرم و تر است
ج ) آب که سرد و تر است
د ) خاک که سرد و خشک است
تعریف مزاج:
کلمه مزاج برای همه ایرانیان نام کاملا آشنایی است. افرادی را که زود عصبانی می شوند آتشین مزاج می خوانند، افراد دیر جوش و کم حرف و غیر فعال را سرد مزاج می نامند.
حقیقتا معنی مزاج چیست؟ چگونه می توانیم مزاج خود را یا به تعبیری درست تر طبیعت بدن خود را بشناسیم.اختلاف طبایع افراد همیشه مورد کنجکاوی و سئوال بوده است، هرگاه اجزای یک ارکان با دیگری در آمیزد به نوعی که اثر کند یکی در دیگری به قوت های خود که ضد هم اند و هر یکی تیزی دیگری را بشکند، همانندی فعل و انفعال در اجزا آن مرکب به حدی برسد که در همه اجزا کیفیتی یکسان پیدا گردد، این کیفیت مرکب را مزاج گویند، مزاج همان طبع است و آنرا نباید با خلط یا رکن اشتباه کنید، مزاج جسم نیست، بلکه گرمی، سردی، خشکی، و تری را مزاج گویند.
در یک روز پائیزی به مردمی که بـیرون از منازل خود و به جهت رفتـن به محل کار در حرکـتند دقت کنید تعدادی با پالتو و شـال و کلاه، تعـدادی با یک ژاکـت معمولی و تعدادی فقط با یک پیـراهن بیـرون آمـده اند،
این ها چه تفاوتی دارند؟ تعدادی خیلی زود چاق می شوند و عده ایی با وجود خوردن مقدار قابل توجهی غذا، همچنان اندام مناسبی دارند، تعدادی خواب سبک دارند و ساعات خوابشان کم است،تعدادی خواب سنگین و طولانی دارند، بعضی ها خیلی تند و تیز هستند، بلند و سریع تکلم می کنند در حالی که تعدادی نیز خیلی آرام و منقطع و با تأنی حرف می زنند، برخی افراد با خوردن یک خیار دل درد می گیرند و به قول معروف سردیشان می شود در حالی که بعضی ها با خوردن نیم کیلو خیار هیچ واکنشی ندارند، تمام آزمایشات بالینی این افراد سالم است و از لحاظ بررسی خون و بافت های بدن و اعضاء و تمام موارد آزمایشگاهی همه طبیعی هستند، پس اختلاف این افراد در کجاست؟ جواب تمامی این سئوالها را در طب سنتی در بحث طبایع یا مزاج پیدا می کنیم. طبیعت انسان ها با هم تفاوت دارد، اگر بخواهیم سبک زندگی سالم و روش دستیابی به سلامت واقعی را تجربه نمائیم، باید به جسم و روان آدمی ازدیدگاه طب سنتی یا طب مزاجی ایران نظر کنیم.
انواع مزاج:
مزاج چون از ترکیب ارکان با یکدیگر پدید می آید لذا بسته به میزان ترکیب هر رکن، مزاج متفاوتی حاصل می گردد ولی اگر بخواهیم مزاجها را دسته بندی نماییم چون تعداد چهار رکن در هم ترکیب میشوند،.
مزاجهای اصلی را می توان در نه طبقه به شرح ذیل دسته بندی کرد:
*در تعدادی رکن آتش بیشتر ازسایر ارکان است این افراد مزاج گرم و خشک دارند آن ها را صفراوی می گویند.
* در تعدادی رکن هوا بیشتر از سایر ارکان است این افراد مزاج گرم و تر دارند آن ها را دموی می گویند.
*در تعدادی رکن آب بیشتر است این افراد مزاج سرد و تر دارند، لذا آن ها را بلغمی می گویند.
* در تعدادی رکن خاک بیشتر است این افراد مزاج سرد و خشک دارند که آن ها را سوداوی می گویند.
* در تعدادی نیز این ارکان نسبتاً در حالت تعادل هستند این افراد مزاج معتدل دارند.
* در تعدادی ارکان آتش و هوا بیشتر از سایر ارکان هستند این افراد مزاج گرم دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
* در تعدادی ارکان هوا و آب بیشتر از سایر ارکان هستند این افراد مزاج تر دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
* در تعدادی ارکان آب و خاک بیشتر است این افراد مزاج سرد دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
* در تعدادی ارکان خاک و آتش بیشتر است این افراد مزاج خشک دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
بنابراین هر فرد از بدو تولدش دارای حرارت و رطوبت غريزي میباشد که به آن مزاج اصلي يا جبلي می گویند، که در این خصوص سعدی می فرماید:
چهار طبع مخالف سرکش ********** چند روزی بوند با هم خوش
چون یکی زین چهار شد غالب **********جان شیرین برآید از قالب
هر چیزی مزاجی دارد؟
این نکته قابل توجه است که هر چیز در این عالم هستی دارای مزاج است.
حیوانات، گیاهان، فصول، سنین و اعضاء بدن که به ترتیب به آنها اشاره ای می کنیم:
*حیوانات: هر موجود بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خود است، مثلاً گرگ مزاج گرم وخشک دارد و عنصر آتش در آن برتری دارد، شیر که حیوان شجاع و درنده ای است از خون غالب آفریده شده است و اگر چنین نباشد که اصلا شیر نیست و نمی تواند تمام خصوصیات یک شیر را داشته باشد – مورچه از جنس سوداست- زنبور از جنس صفراست- الاغ از جنس بلغم است.
*گیاهان: در گیاهان وجود عناصر چهار گانه ارکان را با خوردن یا لمس آنها به وضوح می بینیم، گیاهانی که خوردن و حتی لمس آنها موجب گرمی و تشنگی فوری شده ویا حتی با تکرار در آنها در بدن ایجاد خارش وسوزش می شود را گرم وخشک می گوئیم.
گیاهانی که خوردن آنها موجب ایجاد گرمی می شود را گیاهان گرم و تر می گوئیم.
گیاهانی که موجب رفع حرارت، بدن شده و رفع تشنگی می کند، سرد و تر می نامیم.
گیاهانی که از گرمی بدن می کاهد اما تشنگی را برطرف نمی کند و با تکرار آنها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می شود، سرد و خشک میگوئیم.
نکته مهم لازم است ذکر شود:
در مجموع عناصر گرم وخشک را صفرازا ، گرم و تر را مولد خون
در مجموع عناصر سرد وخشک را سودازا و سرد وتر را بلغم زا نامگذاری می کنیم.
*فصول :
بهار، مزاج گرم وتر دارد
پاییز، سرد وخشک
تابستان، گرم و خشک
زمستان، سرد وتر
* ساعات شبانه روز:
صبح: مزاج گرم وتر- بهاری
ظهر: گرم وخشک- تابستانی
عصر: سرد وخشک- پاییزی
شب: سرد وتر – زمستانی
* سن ها: انسان در سنین مختلف مزاجهای مختلفی دارد:
مرحله رشد ونمو (از تولد تا 30 سالگی) ، دارای مزاج گرم وتر است .
مرحله جوانی(30 تا 35 سالگی) ، مزاج گرم وخشک
مرحله میانسالی یا کهولت (35 سالگی تا 60 سالگی)، مزاج سرد و خشک
مرحله پیری (بعد از 60 سالگی)، مزاج سرد و تر
*انواع مزه ها:
مزه شیرین: گرم
تلخی: گرم وخشک
ترشی: سرد وخشک
شوری و تندی: گرم وخشک
بی مزه و گسی: سرد و تر
*مزاج عضوی: هر عضوی در بدن یک مزاج مخصوص به خود دارد مثلاً: مغز، سرد و تر/ استخوان و مو، سرد وخشک / چربی، سرد وتر / قلب، گرم و خشک می باشند.
*مزاج جنسیتی: جنس مذکر نسبت به جنس مونث گرم تر است.
*مزاج مکان ها :
مناطق کوهستانی: سرد وخشک
مناطق بیابانی: گرم و خشک
مناطق کنار دریا: سرد وتر " ادامه دارد"
منبع: سایت سالمیم و فراطب
گردآورنده: سایت زیباکده
