تاریخ: شنبه 18 فروردین 1404
این مقاله بطور اختصاصی برای شبکه اجتماعی زیباکده نوشته شده است.
مقدمه:
این مقاله به بررسی چگونگی انتخاب روش تدریس در بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 می پردازد. ابتدای معرفی کوتاهی از متداولترین روشهای تدریس در دبیرستانهای ایران، سپس ویژگی های این روش تدریسها را توضیح داده و در پایان ضمن معرفی بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1، نگاهی به چگونگی روش تدریس در این دبیرستانها خواهیم داشت.
روش های تدریس متداول در دبیرستانهای ایران
موضوع آموزش و پرورش نیز مانند تمامی موضوعات دیگر در ایران میان دو قطب افراطی سنتی و مدرن در نوسان است. هنوز می توان مدارسی را یافت که از سیستم اوایل قرن بیستم، یعنی تخته های سیاه و سبز، تخته پاک کن و گچ، تا دبیرستانهای که از مدرنترین و پیچیده ترین روش های تدریس، تجهیزات مدرن و معلمان بسیار زبده استفاده می کنند. به همین دلیل روش تدریس در ایران بسیار متنوع است. با هم نگاهی به متداولترین روشهای تدریس در دبیرستانهای ایران داشته باشیم.
• روش تدریس سنتی (Traditional Teaching Method)
روش تدریس سنتی، یکی از رایج‌ترین شیوه‌های آموزشی است که در آن معلم محور اصلی تدریس بوده و دانش‌آموزان نقش منفعل‌تری دارند. ویژگی‌های اصلی این روش عبارتند از:
- معلم‌محوری: انتقال دانش به صورت یک‌طرفه از معلم به دانش‌آموز انجام می‌شود.
- تاکید بر سخنرانی و حفظیات: آموزش بیشتر بر پایهٔ توضیح شفاهی، کتاب‌های درسی و تکرار مطالب است.
- کلاس‌های درس سازمان‌یافته: نظم کلاس معمولاً ثابت است و دانش‌آموزان پشت نیمکت‌ها می‌نشینند.
- ارزیابی با آزمون‌های کتبی: میزان یادگیری اغلب با امتحانات پایان ترم سنجیده می‌شود.
- فرد محوری: به این معنا که هیچ نوع کار گروهی بین دانش آموزان در این روش انجام نگرفته و هر دانش آموز بدون نیاز به همکلاسی های خود تکالیف خود را انجام داده و در فرایند یادگیری قرار می گیرد.
مزایای روش تدریس سنتی:
روش تدریس سنتی دارای نظم و ساختار مشخصی است. هر موضوع درسی در قالب یک مبحث و یک ساعت مشخص آموزش داده می شود. روش تدریس سنتی برای انتقال حجم زیاد اطلاعات در زمان کم مناسب است. درسهایی مانند تاریخ، جغرافیا و ادبیات از موضوعاتی هستند که بهتر است با روش تدریس سنتی در سالهای ابتدایی و دبیرستان آموزش داده شوند. تدریس روش تدریس سنتی برای معلمان آسانتر از بقیه روش تدریسها است. نیاز به تجهیزات و ابزارهای زیادی ندارد و در مناطق محروم بیشترین کارآیی را دارد.
معایب روش تدریس سنتی:
در روش تدریس سنتای دانش آموزان کمترین مشارکت را دارند. معلم متکلم وحده است و تمام مراحل آموزش از ابتدا تا انتها توسط معلم انجام می شود. در این روش به تفاوتهای فردی دانش آموزان توجه ای نمی شود و بدون در نظر گرفتن،؛ استعدادها، علائق و نیازهای دانش آموزان یک درس به یک روش برای همه اعمال می شود. تاکید زیاد بر حفظ کردن به جای درک عمیق و مهم بودن زیاد از حد معیار "نمره" در این روش از دیگر معایب است. آموزش کار تیمی، مهارتهای نرم و مهارتهای اجتماعی هی جای در روش تدریس سنتی نداشته و دانش آموزان محدود به یادگیری سواد خواندن و نوشتن و ریاضی هستند.
با اینکه این روش هنوز در بسیاری از مدارس استفاده می‌شود، اما در سیستم‌های آموزشی پیشرفته، با روشهای فعال‌تر مانند یادگیری مشارکتی، پژوهش محور، پروژه‌محور و غیره ترکیب شده است. این روش هنوز کارآیی های خود را دارد. بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 با اینکه از پیشرفته ترین تجهیزات و زبده ترین معلمان استفاده می کنند ولی هنوز روش تدریس سنتی را برای برخی از دروس مورد استفاده قرار می دهند.
• روش تدریس پروژه‌محور (Project-Based Learning - PBL)
روش تدریس پروژه‌محور یک رویکرد فعال و دانش‌آموزمحور است که در آن یادگیری از طریق انجام پروژه‌های واقعی، عملی و معنادار انجام می شود. در این روش، دانش‌آموزان با حل مسائل پیچیده، پاسخ به سوالات چالشی یا خلق محصولات مشخص، مفاهیم درسی را به صورت عمیق و کاربردی می‌آموزند.
مثالهای زیر را می توان بعنوان نمونه های برای روش تدریس پروزه محور در یک دبیرستان نام برد:
- طراحی یک سیستم بازیافت در مدرسه.
- طراحی یک بخاری (اجاق گاز) خورشیدی.
- ساخت مدل‌های مهندسی برای حل مشکلات محله.
- تولید پادکست درباره یک رویداد تاریخی.
- طراحی یک نرم افزار بازی با شطرنج.
مزایایی روش تدریس پروژه‌محور:
در روش تدریس پروژه محور، تمرکز بر پیدا کردن پاسخ برای یک سوال یا حل یک مسئله است. پروژه ها درباره یک موضوع واقعی مانند: بهداشت عمومی، تغییرات آب‌وهوایی، طراحی یک محصول یا بررسی یک پدیده اجتماعی است. این روش قویاً دانش آموز محور بوده و معلم نقش راهنما را دارد. دانش‌آموزان با تحقیق، آزمایش، همکاری و ساخت محصول نهایی، دانش را فرامی گیرند.
برخلاف روش تدریس سنتی که هر موضوع صرفا مربوط به یک علم می شود و علوم با هم تداخلی ندارند، در روش تدریس پروژه محور تلفیق چندرشته‌ای اتفاق می افتد یعنی پروژه‌ها اغلب مفاهیم علوم، ریاضی، هنر و مهارتهای اجتماعی را ترکیب می‌کنند.
توسعه مهارتهای نرم یکی دیگر از مزایایی روش تدریس پروژه محور است. همکاری، مدیریت زمان، تفکر انتقادی و حل مسئله در طی فرایند پروژه تقویت می‌شود.
افزایش انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان، یادگیری عمیق و ماندگار از طریق تجربه عملی، آشنای با علوم بین رشته‌ای، تقویت خلاقیت و مهارتهای کاربردی از دیگر مزایایی روش تدریس پروژه محور است.
معایب روش تدریس پروژه محور
مهمترین معایب روش تدریس پروژه محور عبارتند از:
زمان‌بر بودن طراحی و اجرای پروژه. نیاز به منابع آموزشی، تجهیزات و حمایت مداوم معلم، دشواری ارزیابی عادلانه به دلیل ماهیت گروهی پروژه‌ها و دشواری در ارزیابی محصول نهایی به دلیل نبود یک سیستم نمره دهی عددی.
روش تدریس پروژه محور در بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 به عنوان جایگزین یا مکمل روشهای سنتی استفاده می‌شود و با دیگر روشهای تدریس ترکیب می شود تا به دانش‌آموزان کمک کند برای دنیای واقعی آماده شوند.
• روش تدریس پژوهش‌محور (Research-Based Learning - RBL)
روش تدریس پژوهش‌محور، رویکردی پرسش‌محور و اکتشافی است که در آن دانش‌آموزان از طریق فرآیند پژوهش، یعنی جمع‌آوری داده، تحلیل، آزمایش و نتیجه‌گیری، به یادگیری می‌پردازند. این روش، به جای انتقال مستقیم اطلاعات، بر کشف دانش توسط خود دانش‌آموزان تأکید دارد و مهارتهای علمی و تفکر انتقادی را تقویت می‌کند.
مثالهای زیر را می توان از عنوانهای مناسب در روش تدریس پژوهش‌محور در دوره دبیرستان نام برد:
- پژوهش درباره تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر رفتار نوجوانان.
- آزمایش علمی برای بررسی رشد گیاهان در شرایط نوری مختلف.
- تحلیل تاریخی یک رویداد بر اساس اسناد آرشیوی.
- چگونگی شکل گیری ذهنیت جامعه در یک قرن گذشته درباره شکل دهی به بدن.
مزایایی روش تدریس پژوهش‌محوری
روش تدریس پژوهش‌محور از روشهای مدرن به شمار می آید. این روش مزایایی زیادی دارد از جمله: آشنا شدن دانش آموزان با پرسش‌های تحقیقی مانند: پیدا کردن پاسخ برای یک سوال چالشی مثل: "چگونه آلودگی هوا بر سلامت شهروندان تأثیر می‌گذارد؟". دانش آموزان یک فرآیند علمی را از ابتدا تا انتها پیگیری می کنند، یعنی مراحل پژوهش (تعریف مسئله، فرضیه‌سازی، جمع‌آوری داده، تحلیل و ارائه نتایج). روش تدریس پژوهش محور یکی از بهترین روشهای تدریس دانش آموز محور است، یعنی یادگیری مستقل اتفاق می افتد و دانش‌آموزان به جای تکیه بر معلم، خود منابع را بررسی و دانش جدید تولید می‌کنند. در این روش نظریه و عمل تلفیق شده و مفاهیم درسی با پژوهش در دنیای واقعی پیوند می‌گیرد.
از دیگر مزایایی روش تدریس پژوهش محوری می توان به این ویژگی ها اشاره کرد: تقویت تفکر انتقادی و مهارتهای تحلیلی، افزایش انگیزه یادگیری از طریق حل مسائل واقعی، آماده‌سازی دانش‌آموزان برای تحصیلات دانشگاهی و حرفه‌های پژوهشی و تجربه کارگروهی موثر. این روش بویژه در مدارس پیشرفته و رشته‌های علوم تجربی/انسانی کاربرد گسترده دارد و دانش‌آموزان را به جای مصرف‌کننده دانش، به تولیدکننده دانش تبدیل می‌کند.
• معایب روش تدریس پژوهش محوری:
نیاز به زمان زیاد برای هدایت فرآیند پژوهش، دشواری در ارزیابی عینی به دلیل ماهیت غیرمحسوس و غیرقابل اندازه گیری برخی پژوهش‌ها، نیاز به دسترسی به منابع معتبر و آموزش روشهای تحقیق به دانش‌آموزان.
بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 با علم به اهمیت روش تدریس پژوهش محور، در بیشتر کلاسها و درسها از این روش استفاده می کنند.
روش تدریس در بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1
اگر نگاهی به لیست دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 داشته باشیم و نظرات والدین و اطلس این دبیرستانها را ارزیابی کنیم به این لیست کوتاه شده به عنوان بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 بر می خوریم:
• دبیرستان پسرانه غیردولتی سلام تجریش
• دبیرستان پسرانه غیردولتی مهرآیین
• دبیرستان پسرانه غیردولتی عطارد علم
• دبیرستان پسرانه غیردولتی خاتم
• دبیرستان پسرانه غیردولتی نگرش آرمانی
• دبیرستان پسرانه سمپاد علامه حلی
• دبیرستان پسرانه غیردولتی سلام اسلام
• دبیرستان پسرانه غیردولتی نیکان
این 8 دبیرستان پسرانه غیردولتی تقاوتهای زیادی با هم دارند ولی همه آنها از روش تدریس ترکیبی استفاده می کنند. در این دبیرستانها 3 روش تدریس غالب یعنی: روش تدریس سنتی برای دروسی که حاوی حجم بالایی از اطلاعات هستند و باید در کوتاه ترین زمان آموزش داده شوند، مانند درس قرائت قرآن، جغرافیا و ادبیات استفاده می شود. تمامی این دبیرستانها از نظر آموزشهای مهارت محور در رتبه بالایی قرار دارند و دو روش تدریس پژوهش محوری و پروژه محوری را جزء برنامه های اصلی خود قرار می دهند.
جمع بندی نهایی
با مرور وضعیت بهترین دبیرستانهای پسرانه غیردولتی منطقه 1 به این نتیجه می رسیم که این دبیرستانها از روش ترکیبی استفاده می کنند. یعنی از 3 روش سنتی، پژوهش‌محوری و پروژه‌محوری برای درسهای متفاوت و حتی دانش آموزان متفاوت بهره می برند. تمامی این 8 دبیرستان از روشهای دانش آموز محور استفاده می کنند، یعنی معلمان زبده این دبیرستانها دانش آموزان را در مسیری قرار می دهند که کاشف علم باشند نه حافظ علم (به معنی از حفظ کردن). حتی برای دروسی که نیاز به استفاده از روش سنتی است، با تشویق و هدایت معلم آموزش بطور عمقی و نهادینه شده می باشد.
از شما دعوت می شود با مراجعه به وب سایت این دبیرستانها یا حتی مراجعه حضوری با روش تدریس آنها آشنا شوید.
