حریم شخصی یا حریم خصوصی یعنی یک فرد یا گروه بتواند خود یا اطلاعات مربوط به خود را از دیگران مجزا کند تا در نتیجه بتواند خود یا اطلاعاتش را با انتخاب خویش در برابر دیگران آشکار کند.
زندگیم حریم خصوصی ندارد!
زهرا سلیمانی: آیا تاکنون با خود اندیشیده‌اید شخصی که در تاکسی، مترو و اتوبوس کنار یا مقابل شما نشسته به چه دلیل با نگاه‌های طولانی به خود اجازه می‌دهد که درباره کرم پوستتان، نوع آرایش، مارک کیف و کفشتان و... از شما پرس‌وجو کند؟ یا در برخی مواقع فرد بدون توجه به روحیات شخص مقابل یک دفعه از او می‌پرسد مجردی یا متاهل؟ باید دانست که این نوع رفتارها، نگاه‌ها و سوالات معنی‌دار از سوی افراد غریبه از لحاظ روانی باعث آزار شخص مقابل می‌شود. با وجود اینکه تعداد قابل توجهی از افراد کشور ما از تحصیلات عالیه برخوردار هستند، اما رعایت برخی اصول رفتاری همچنان چندان مورد اهمیت نیست.
حریم شخصی یا حریم خصوصی یعنی یک فرد یا گروه بتواند خود یا اطلاعات مربوط به خود را از دیگران مجزا کند تا در نتیجه بتواند خود یا اطلاعاتش را با انتخاب خویش در برابر دیگران آشکار کند. مرزها و محتوای آنچه خصوصی قلمداد می‌شود در میان فرهنگ‌ها و اشخاص متفاوت است. بنابر تعریف رعایت حریم خصوصی به معنای داشتن بلوغ فکری در بین افراد است، اما در برخی مواقع رعایت این مقوله در کشور ما با بی‌اعتمادی در آمیخته شده است و افراد نسبت به تفکیک این مسائل از همدیگر آگاهی چندانی ندارند.
حریم خصوصی در قانون
قانون اساسی ایران گوشه چشمی به حریم خصوصی داشته است. اگرچه نویسندگان بر این باورند که طیف وسیعی از اصول قانون اساسی به‌ویژه در فصل حقوق ملت با مفهوم حریم خصوصی در ارتباط است. در عین حال هیچ اصلی به صراحت به مساله حریم خصوصی نپرداخته است، با این حال شاید بتوان اصل بیست و پنجم قانون اساسی را مرتبط‌ترین اصل با حریم خصوصی افراد دانست: «بازرسی و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.»
باید دانست که استثنائی در این موارد فوق وجود دارد که در چنین شرایطی باید تجسس دقیقا در قانون روشن شود. هر مورد خاصی باید با حکم پیشین مقام قضائی وفق شرایط قانونی انجام شود. لایحه حمایت از حریم خصوصی دارای ۷ فصل و ۸۳ ماده و با سرفصل هایی همچون حریم خصوصی جسمانی، حریم خصوصی اماکن و منازل، حریم خصوصی در محل کار، حریم خصوصی اطلاعات، حریم خصوصی ارتباطات و مسئولیت‌های ناشی از نقض حریم خصوصی توصیف شده است. در آن لایحه مجازات نقض‌کنندگان هر یک از موارد حریم خصوصی جداگانه تشریح شده بود که حبس از سه ماه تا سه سال و انفصال از خدمت و محرومیت سه تا پنج سال از جمله آن مجازات‌ها بود.
سوال‌ها و نگاه‌هایی با منشا کنجکاوی
دختر جوان چسب به بینی‌اش زده و در واگن مترو نشسته است. ناگهان فردی جلو می‌آید و می‌گوید: بینی‌ات از الان کج و معوج عمل شده است. دخترک از این رفتار جا می‌خورد و می‌گوید: بله؟ ببخشید؟! زن جوان شروع به صحبت میکند و می‌گوید: اگر پیش دکتر متخصص می‌رفتی و پول حسابی خرج می‌کردی عمل بینی‌ات این‌طور نمی‌شد. دختر جوان با چهره‌ای ناراحت و جاخورده از این رفتار به زن جوان نگاه میکند و می‌گوید: به نظر شما بینی‌ام خیلی بد شده؟ آن زن غریبه با شنیدن این سوال دوباره به بیان تجربیاتش تشویق می‌شود و شروع به توضیح حرف‌های تکراری‌اش میکند.
رعایت حریم خصوصی در زندگی مشترک
نرگس به تازگی ازدواج کرده است. او درباره حریم خصوصی می‌گوید: متاسفانه برخی افراد به حریم خصوصی دیگران احترام نمی‌گذارند و حد و اندازه خود را در روابط حفظ نمی‌کنند. به گفته او رعایت حریم خصوصی شاید به ظاهر برای بسیاری افراد محترم تلقی شود، اما با بررسی زندگی خصوصی و رفتارهای آنها می‌توان به این امر تاکید داشت که نه تنها بسیاری از افراد سرشان به کار خودشان نیست، بلکه برخی افراد با سرک کشیدن به زندگی یکدیگر به دنبال کنجکاوی هستند.
این امر نشان می‌دهد که برخی افراد از بلوغ و شعور ناشی از زندگی مدرن چندان برخوردار نیستند. این نوعروس درباره حفظ حریم خصوصی در شرایط زندگی جدیدش می‌گوید: برخی خانواده‌ها در زندگی مشترک فرزندانشان دخالت می‌کنند و بر این باورند که شخص مقابل از فرزندشان بهره‌کشی میکند. این در حالی است که دخالت به این حد در حریم خصوصی زوج‌های جوان فقط منشا بسیاری از دعواها و مشاجره‌هاست. این فرد تاکید میکند: برای مثال در روزهای اول ازدواج خانواده همسرم در جزئی‌‌ترین مسائل ما دخالت می‌کردند و به خودشان اجازه اظهارنظر درباره مسائل شخصی ما را می‌دادند و من هم با محدود کردن رفت و آمد و مراودات با آنها سعی در حفظ حریم خصوصی‌‌ام دارم.
زندگی به سبک خانه قمرخانم
مریم به تازگی در یکی از واحدهای یک برج در حوالی غرب تهران ساکن شده است. او به «آرمان» می گوید: با وجود اینکه اغلب همسایه‌ها همدیگر را نمی‌شناسند، اما حراست ساختمان به خود اجازه اظهارنظر درباره همسایه‌ها را می‌دهد. باید توجه داشت که این فرد به فراخور شغلش باید به برخی اطلاعات آگاه باشد، اما دخالت بی‌دلیل او به مسائل خصوصی زندگی افراد مانند اینکه ساکن طبقه فلان متاهل یا مجرد است یا اینکه دیشب مهمانتان چه نسبتی با شما داشت، به هیچ عنوان به هیچ فردی مربوط نیست.
با شنیدن سخنان مریم سکانس‌هایی از فیلم خانه قمرخانم از جلوی چشمم می گذرد. در آن فیلم چیزی به عنوان حریم خصوصی نه تنها در آن شرایط زندگی وجود نداشت، بلکه عدم توجه به زندگی دیگران نیز نوعی ساده‌انگاری و حماقت تلقی می‌شود. این در حالی است که مصداق عدم توجه به حریم خصوصی و به نوعی زندگی به سبک خانه‌های قمرخانم در برخی از افراد ریشه دوانده است و به این سادگی‌ها نمی توان افراد علاقه‌مند به این سبک زندگی را نسبت به آسیب‌های آن آگاه کرد. این در حالی است که در آموزه‌های مذهبی ما به کرات درباره حفظ حریم افراد و عدم کنکاش در زندگی دیگران تاکید شده است.
حرمت به حریم شخصی الزامی است
یک پژوهشگر مسائل اجتماعی درباره رعایت حریم خصوصی افراد در جامعه به «آرمان» می‌گوید: بخشی از حقوق شهروندی و مدنی شامل حفظ حقوق خود و حقوق دیگران است. در این روند افراد به هر میزان که برای خود حقوق قائل هستند به همان نسبت باید حقوق دیگران را هم رعایت کنند. حسن عشایری می‌افزاید: افراد در جامعه برای بازیابی سلامتی جسمانی و اجتماعی خود به حریم و قلمروی شخصی نیازمند هستند. این امر از حقوق اولیه بشر نشات می‌گیرد. برای مثال برای یک کودک هم باید حریم خصوصی قائل شد و با رشد او حریم شخصی‌اش نیز تغییر می کند. به گفته او حریم با جامعه تعریف می شود.
افراد در جامعه در برخی مواقع با هم مشترک هستند و به این ترتیب از برخی ارتباطات کلامی، عاطفی و روان‌شناسی به عنوان تابو یاد می‌شود که رعایت آن الزامی است. این استاد دانشگاه تاکید میکند: حریم شخصی افراد در همه ابعاد خانوادگی، ویژگی‌های شخصیتی و... باید از سوی دیگران مورد احترام قرار گیرد. این امر باید از سوی شهروندان نسبت به یکدیگر رعایت شود.
باید توجه داشت که در برخی مواقع حساس ورود به حریم شخصی افراد برای نجات آنها از مخمصه الزامی است، اما به غیر از برخی شرایط استثنائی هیچ فردی اجازه ورود به حریم دیگری را ندارد. عشایری می افزاید: رعایت حریم خصوصی همان طور که حقوق مسلم افراد در جامعه است، حق متقابل نیز در مراوات افراد ایجاد میکند. عشایری تصریح میکند: باید دانست که با زیر پا گذاشتن حریم افراد نه تنها حریم فرد مقابل شکسته می‌شود، بلکه این امر باعث واکنش و بروز دیگر رفتارهای ناشی از این معضل اجتماعی در جامعه می‌شود. به گفته او مساله‌ای همچون حریم باید از مهدکودک و مدرسه به کودکان آموزش داده شود.
این امر در جامعه ما نیازمند آموزش فرهنگی است. در واقع این امر تاکنون در جامعه ما چندان مورد توجه قرار نگرفته است. به گفته او برای مثال متاسفانه هم اکنون حتی افراد نسبت به میز کاری یکدیگر به عنوان حریم شخصی ارزش قائل نیستند و به خود اجازه هرگونه رفتارهایی را می‌دهند. باید دانست که رعایت حریم یک امر از بالا به پایین است و رعایت این مهم باید از سوی همه محترم شمرده شود.
