شاید اسم بیماری ریفلاکس معده اولش به نظرت کمی عجیب و غریب برسد. اما در واقع ریفلاکس معده بیماری شایعی است که بیشتر ما حداقل یک بار به آن دچار شده ایم. اگر ماهیچه اسفنکتر که به مِری و معده وصل است نتواند کارش را درست انجام دهد، ممکن است باعث برگشتن غذا و اسید معده به داخل مری شود. این مشکل باعث ایجاد بیماری ریفلاکس معده خواهد شد.
ریفلاکس معده چیست؟
ریفلاکس معده نام یک بیماری شایع است که میلیون‌ها نفر از بچه‌ها و آدم بزرگ‌ها در سراسر دنیا به آن دچار هستند. برای شناختن این بیماری، اجازه بده اول کمی در مورد خوردن حرف بزنیم. غذایی را که تو می‌جوی و قورت می‌دهی، از طریق مِری – که به آن لوله گوارشی گفته میشود- پایین رفته و به معده می‌رسد. سپس مایعات اسیدی گوارشی شروع به هضم و تجزیه غذاها می‌کنند.
یک نوع ماهیچه خاص به نام اسفنکتر به مِری و معده وصل است. اسفنکتر مثل یک دروازه عمل می‌کند که برای ورود غذا به سمت معده باز شده و سپس دوباره بسته میشود. باز و بسته شدن این دروازه باعث میشود که غذا و اسید معده به سمت مری برنگردند.
تصور کن دروازه‌ای که بی‌موقع باز و بسته میشود چه مشکلاتی به‌وجود می‌آورد، اسفنکتر هم همین‌طور است. اگر این ماهیچه در عملکرد خود دچار مشکل شده و اشتباهی باز یا بسته شود، غذا و اسید معده به داخل مری برمی‌گردند. این اتفاق، مشکلی به‌وجود می‌آورد که به آن ریفلاکس معده می‌گویند. بیماری ریفلاکس معده مُسری نیست، یعنی مانند سرماخوردگی از شخصی به شخص دیگر سرایت نمی‌کند.
هر کسی یک بار در طول زندگیش ممکن است به ریفلاکس معده دچار شود. خیلی‌ها اصلاً متوجه آن نمی‌شوند و بقیه ممکن است چیزی شبیه سوزش سر دل احساس کنند. سوزش سر دل درست در ناحیه زیر قفسه سینه يا همان جناق احساس میشود.
وقتی که مواد داخل معده به سمت بالا و داخل مری برمی‌گردند باعث تحریک مری می‌شوند، زیرا آن‌چه که در معده وجود دارد با اسید معده مخلوط شده است. اسید معده باعث ایجاد احساس سوزش میشود.
سوزش سر دل معمولاً بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد. اگر تو در یک مهمانی بیش از حد غذا بخوری یا غذایت ادویه (به خصوص فلفل) زیاد داشته باشد یا این که قبل از رفتن به رختخواب یک پیتزای بزرگ بخوری، ممکن است سوزش سر دل بگیری. خیلی از آدم‌ها، حتی بچه‌های تازه متولد شده هم ممکن است به این مشکل دچار شوند که شکل شدید آن، همان بیماری ریفلاکس معده است.
بعضی از علائم و نشانه‌های بیماری ریفلاکس معده عبارتند از:
• سوزش سر دل که شایع‌ترین علامت ریفلاکس معده است. احساس سوزش می‌تواند از قفسه سینه شخص شروع شده و به گلو و گردن او برسد و معمولاً به همراه حس یک مزه ترش اسیدی یا تلخ در دهان است.
• خس‌خس سینه و سرفه. این اتفاق وقتی می‌افتد که اسید معده به داخل گلو برگشته و از آن‌جا به داخل نای و ریه بریزد. در چنین حالتی قفسه سینه درد گرفته و ممکن است قورت دادن غذا برای شخص سخت و حتی دردناک شود.
• باد گلو یا آروغ زدن. باد گلو باعث خروج اسید و گاز معده میشود و اگر زیاد اتفاق بیفتد، می‌تواند یکی از نشانه‌های بیماری ریفلاکس معده باشد.
این ناراحتی‌ها ممکن است تا 2 ساعت طول بکشند. دراز کشیدن بعد ازغذا، پوشیدن لباس‌هایی با کمر تنگ و یا حتی خم شدن می‌تواند باعث بدتر شدن علائم بیماری بشود.
بعضی از غذاهایی که باعث بدتر شدن ریفلاکس معده می‌شوند، عبارتند از:
• غذاهای ادویه دار
• شکلات
• غذاهای چرب و سرخ شده
• نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل نوشابه و قهوه
• محصولات گوجه فرنگی مثل سس یا رب گوجه فرنگی
• سرکه و خردل
• مرکبات و آب میوه‌های آن‌ها
دکتر چه کار می‌کند؟
دکتر تنها با شنیدن علائم و شرایط جسمی تو می‌تواند بگوید که دچار ریفلاکس معده شده‌ای یا نه. اما گاهی هم آزمایشاتی برای تشخیص مطمئن‌تر بیماری انجام می‌دهد. یکی از رایج‌ترین این آزمایشات اسمش بلع قرص باریُم یا عکس‌برداری اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی است. قبل از انجام این آزمایش تو باید یک مایع حاوی ماده‌ای به اسم باریُم را بخوری که البته ممکن است مانند گچ به نظر برسد اما خوش‌طعم است. سپس دکتر از یک دستگاه اشعه ایکس مخصوص استفاده می‌کند تا ببیند که باریُم چگونه تا مری و معده تو پایین می‌رود. باریم در عکس‌برداری اشعه ایکس قابل مشاهده است و می‌تواند تصویر واضحی از هرگونه ریفلاکس معده به دست بدهد.
در آزمایش دیگری که برای تشخیص این بیماری انجام میشود، یک لوله نرم و قابل انعطاف از طریق دهان یا بینی به داخل مری فرستاده میشود. این لوله به دستگاهی متصل است که می‌تواند میزان اسید موجود در انتهای پایین مری را اندازه گرفته و ثبت کند.
اگر اسید از معده تو به داخل مری برگردد، این دستگاه افزایش میزان اسید در مری را نشان می‌دهد. این لوله چندین ساعت - معمولاً حدود 24 ساعت- در آن‌جا می‌ماند تا آزمایش تکمیل شود. شاید نگران احساسی باشی که این کار در تو ایجاد می‌کند. خوب، وارد کردن لوله به مری درد ندارد، اما ممکن است کمی احساس ناراحتی از ورود یک جسم خارجی به داخل بدنت داشته باشی. دکترها، پرستارها و والدینت آن‌جا خواهند بود تا به تو کمک کنند كه حس بهتری موقع انجام آزمایش داشته باشی.
یک آزمایش دیگر هم هست که به دکتر نشان می‌دهد آیا محتویات معده به داخل ریه‌های تو برمی‌گردند یا نه. این آزمایش با یک دستگاه مخصوص انجام میشود تا مسیر مایع (شیر) خورده شده را در داخل مری و معده دنبال کند.
آندوسکوپی اسم یک آزمایش دیگر است که در آن دکتر از یک لوله باریک و نرم استفاده می‌کند. در انتهای این لوله یک دوربین فیلمبرداری خیلی‌خیلی کوچک نصب است که از داخل مری و معده تو فیلم می‌گیرد. موقع انجام این آزمایش به تو داروی بیهوشی داده میشود تا هیچ ناراحتی و دردی احساس نکنی.
ریفلاکس معده چگونه درمان میشود؟
برای درمان این بیماری، پزشک دستورالعمل‌هایی در مورد تغییر رژیم و عادت‌های غذایی و استفاده از دارو به تو و پدر و مادرت خواهد داد. داروهایی به اسم آنتی‌اسیدها می‌توانند برای درمان ریفلاکس معده مفید باشند. کار آن‌ها این است که مقدار اسید معده را کاهش می‌دهند. اما این داروها را فقط برای مدت کوتاهی باید استفاده کرد، زیرا دارای اثرات جانبی هستند (یعنی ممکن است به بدن آسیب برسانند) و به مدت طولانی هم نمی‌توانند مشکل را تحت کنترل داشته باشند.
برای مشکلات طولانی‌مدت، احتمالاً دکتر داروهای دیگری تجویز می‌کند که بعضی از آن‌ها اسید معده را کاهش می‌دهند و بعضی دیگر باعث تقویت ماهیچه‌های اسفنکتر شده و کمک می‌کنند که معده زودتر خالی شود. اگر هیچ‌کدام از این داروها موثر نبود، ممکن است بیمار برای درمان ریفلاکس معده به عمل جراحی نیاز داشته باشد، اما این کار همیشه هم لازم نیست.
چگونه می‌توانم از علائم بیماری ریفلاکس معده جلوگیری کنم؟
اگر دچار بیماری ریفلاکس معده هستی، توصیه‌های زیر می‌تواند در کاهش علائم یا جلوگیری از آن‌ها به تو کمک کند:
• از غذاهایی که ممکن است برایت مشکل ایجاد کند، دوری کن.
• سعی کن تعداد وعده‌های غذاییت را بیشتر کنی و در عوض، در هر وعده کمتر غذا بخوری.
• درست قبل از رفتن به رختخواب غذا نخور. فاصله بین غذا خوردن و خوابیدن (یا دراز کشیدن) باید حدود 2 تا 3 ساعت باشد.
• موقع خوابیدن باید سرت کمی بالاتر از بدنت قرار بگیرد. استفاده از بالش شیب‌دار هم ایده خوبی است.
• لباس‌هایی که کمر تنگ دارند، نپوش. کمربندت را هم لازم نیست خیلی محکم ببندی.
• از دستورالعمل‌ها و توصیه‌های پزشکت با دقت پیروی کن. گاهی اوقات کم کردن وزن برای درمان ریفلاکس معده موثر است. اما به یاد داشته باش که هیچ‌وقت بدون مشورت با پزشک، یک رژیم غذایی را شروع نکنی.
• یک ایده جالب در این زمینه وجود دارد. تو می‌توانی یک دفترچه برای یادداشت علائم بیماریت داشته باشی و هر روز این علائم را یادداشت کنی تا ببینی که آیا از یک الگوی خاص پیروی می‌کند یا نه. آیا بعد از خوردن یک غذای خاص یا انجام یک فعالیت مشخص دچار علائم بیماری می‌شوی؟ اگر این‌طور باشد، به راحتی می‌توانی بفهمی که کدام غذاها و فعالیت‌ها مناسب تو هستند و کدام‌ها نیستند.
اگر این توصیه‌ها را اجرا کنی، به زودی می‌توانی با بیماری آزاردهنده ریفلاکس معده خداحافظی کنی!