تنبیه ها و فشارهای روانی و جسمی در خانواده هایی که می خواهند به هر قیمتی فرزندان منضبطی بار بیاورند، نمونه دیگری از رفتارهایی است که به اسم تربیت با کودک و نوجوان اعمال می شود اما درواقع کودک آزاری به شمار می آید. اولین گام برای اصلاح رفتارهای غلط در زمینه کودک آزاری، آشنایی با انواع کودک آزاری و مصادیق آن است. پس در ادامه مطلب با رفتارهایی که در همه جای جهان کودک آزاری به شمار می آید، آشنا شوید.
به کودک تان بی توجهید؟
بی توجهی شاید شایع ترین نوع کودک آزاری باشد. والدینی که کودک شان را نادیده می گیرند، از متهمان اصلی آزار کودکان هستند. آزاری که اغلب دیده نمی شود و کسی به خاطرش مجازات نمی شود. به موارد زیر توجه کنید:
مادری که به خاطر به هم خوردن تناسب اندامش، به نوزاد شیر نمی دهد و به او شیر خشک می خوراند، او را در معرض ابتلا به بیماری های جسمی و روحی قرار می دهد.
پدر و مادری که برای بچه شان به اندازه کافی وقت نمی گذارند یا فرزندشان به جای غذای خانگی و سالم دائم فست فود می خورد و درنتیجه دچار چاقی و انواع بیماری هایی می شود که ناشی از چاقی هستند.
پدر و مادری که در کوچه و خیابان برای شوخی یا تنبیه خود را از دید کودک خارج می کنند تا خیال کند گم شده و به این وسیله تنبیه شود یا خودشان تفریح کنند.
پدر و مادری که به نظافت و بهداشت کودک بی توجه هستند. بچه لباس کثیف می پوشد و دیربه دیر حمام می کند. زیر ناخن های بلندش همیشه کثیف است و تذکری بابت شست وشو نمی گیرد.
پدر و مادری که نسبت به آموزش و تربیت بچه بی تفاوت هستند و درنتیجه انسان بی اطلاع و بی تربیتی را به دست جامعه و طبیعت می سپارند.
پدر و مادری که به هر دلیلی به بچه محبت نمی کنند. برایش وقت نمی گذارند. با او حرف نمی زنند. وقتی بچه حرف می زند، گوش نمی کنند و با شخص دیگری صحبت می کنند.
موارد بی شماری در این باره وجود دارد و این مثال ها تنها مشتی از خروار هستند.
روانش خط خطی شده؟
آزار روانی را آزار خاموش می نامند. مصادیق آزار روانی از نظر شیوع و عادی شمرده شدن شباهت فراوانی به بی توجهی دارد. اما خلاف روشن بودن و عادی بودن، این رفتارهای غلط صدمات روانی جبران ناپذیری به کودک وارد می کنند و حتی در آزار روانی، اثرات سوء بدرفتاری با کودک بیشتر و مخرب تر است. می توانید در ادامه با نمونه هایی از آزار روانی آشنا شوید:
تحقیر کردن، فحش دادن، مقایسه کردن و کسی را به رخ کشیدن، تمسخر، مقابل دیگران از بدی های کودک حرف زدن و .. همگی حس حقارت را به کودک القا می کنند.
حبس کردن کودک در اتاق برای تنبیه و در را به رویش قفل کردن.
محدود کردن بیش از حد کودک یا نوجوان؛ بعضی والدین حتی تا سنین نوجوانی کودک را از حقوق طبیعی اش محروم می کنند. مثلا به او اجازه نمی دهند با هم سالانش بازی کند. نمی گذارند با هم کلاسی هایش رفت وآمد داشته باشد یا صحبت کند.
مادری که به دلیل اختلاف با شوهرش، کودک را به حال خود می گذارد و خانه را به حالت قهر ترک می کند. حس ناامنی کودک حتی در بزرگسالی هم او را رها نخواهد کرد و این آسیب کمی نیست.
بدنش کبود شده؟
تقریبا می شود گفت همه جای دنیا افراد بالغی که کودکان و نوجوانان را کتک می زنند، پیدا می شوند، اما این امر بیشتر در جوامع سنتی رواج دارد. مضاف براینکه برخی کتک زدن را نوعی روش تربیتی و ابزاری برای بزرگ کردن صحیح بچه می پندارند. مصادیق آزار جسمانی کودک به خاطر آسیبی که به جسم وارد می شود، کاملا آشکار است چون اغلب با کبودی نواحی مختلف بدن، شکستگی استخوان ها، خراش ها و زخم های مختلف همراه است. حتی تکان دادن بچه و هر رفتار خشونت آمیز دیگری هم می تواند آزار جسمی کودک به حساب بیاید.
این آسیب جبران ناپذیر است
هرچند انواع دیگر کودک آزاری در جوامع سنتی مورد توجه و پیگیری قرار نمی گیرد و سهل انگاشته می شود، ولی آزار جنسی حتی در این جوامع هم بسیار حساسیت برانگیز است. کودک به طور کاملا طبیعی در سنین کودکی ممکن است نسبت به اعضای بدن کودک دیگری کنجکاوی داشته باشد و این کنجکاوی را با سؤال کردن، نگاه کردن و دست زدن به او نشان دهد.
در این صورت هرگز آزار جنسی صورت نگرفته است. آزار جنسی زمانی اتفاق می افتد که یک فرد بالغ با کودک رفتارهای جنسی انجام می دهد. بوسیدن، لمس کردن و انجام عمل جنسی با کودک به طور قطع و یقین کودک آزاری است. کودک به اقتضای سنش درکی از عمل جنسی ندارد و به همین دلیل اساسا نمی تواند گرایشی به رابطه جنسی داشته باشد. یک فرد بالغ نسبت به آنچه انجام می دهد آگاه است ولی کودکی که مورد آزار جنسی قرار می گیرد هیچ درکی از کاری که با او می کنند ندارد بنابراین تنها مقصر کودک آزاری، فرد بالغ است و بس.
فاجعه از کجا می آید؟
نمی توانید فرزندتان را در خانه حبس کرده و با این راه امنیتش را تضمین کنید. کودک شما در همین دنیایی زندگی می کند که هزاران نفر از همسالانش قربانی کودک آزاری می شوند و پیش از امتحان کردن هر راهی برای پیشگیری باید بدانید در چه دنیایی زندگی می کنید.
چرا کودک آزاری اتفاق می افتد؟
هر نوع سوء رفتاری که موجب لطمه دیدن تن و روح کودک شود، کودک آزاری به شمار می آید و متاسفانه در همه جای دنیا این پدیده به شکل اپیدمی وجود دارد.
نتیجه مطالعاتی که در کشورهای پیشرفته صورت گرفته نشان می دهد اغلب مجرمان جنسی، خودشان قربانی کودک آزاری بوده اند و در کودکی مورد آزار جسمی و جنسی قرار گرفته اند. آنها با مشکلات متعدد هیجانی، رفتاری و ارتباطی دست به گریبان هستند و هیچ یک از مشکلات شان حل نشده است. فقر الزاما عامل کودک آزاری نیست. با این وجود، درصد بالایی از کودک آزارها به خانواده های بسیار فقیری تعلق داشته اند. بیکاری هم از دیگر عوامل بروز کودک آزاری شناسایی شده است. مخصوصا اگر فقر و بیکاری توام شوند، زمینه را بیش ازپیش برای کودک آزاری فراهم می کنند.
در دنیا چه می گذرد؟
در کشورهایی که آمار دقیقی از آزار کودکان ارائه می شود، متوجه شده اند میزان کلی این آزارها کاهش پیدا کرده اما میزان مرگ و میر کودکان در اثر کودک آزاری بالا رفته است.
امروزه در بعضی کشورهای اروپایی و آمریکایی مثل آلمان، سوئد، اسپانیا، فرانسه و ایالا ت متحده مجازات بسیار سختی در انتظار کودک آزار است. به عنوان مثال در آلمان و سوئد اگر سن کودک آزار بالای ۲۵ سال باشد، طبق قانون و با تایید کمیسیون پزشکی فرد مجرم به وسیله دارو عقیم می شود.
زندگی چطور می گذرد؟
آسیب دیدگی در دوران کودکی اگر به موقع بهبود پیدا نکند، در کودکی و بزرگسالی مشکلات بزرگی را به وجود خواهد آورد. نیمی از بستری های روانپزشکی در کودکی آزار دیده اند. افرادی که در دوران نوزادی مراقبت خوبی ازشان به عمل نیامده است، در بزرگسالی دچار ناراحتی های بسیار می شوند.
نوزادی که آزار دیده، دیرتر زبان باز می کند، در بزرگسالی نمی تواند ادرار و مدفوعش را کنترل کند،در مدرسه نمی تواند با همسالانش ارتباط خوبی برقرار کند، سطح نمرات این کودکان معمولا پایین است،در حوزه های رفتاری و اجتماعی مشکل داشته و زندگی اجتماعی نابسامانی دارند. اینها حتی در ازدواج، رفتارهای خشونت باری از خود نشان می دهند. همچنین ریسک ابتلا به بیماری های روانپزشکی مثل افسردگی، اضطراب، اختلالات رفتاری و... تا حد زیادی در قربانیان کودک آزاری بالا می رود. باتوجه به این آسیب ها لزوم درمان آسیب دیدگی به موقع در کودکی روشن می شود.
چطور درمانش کنیم؟
اگر متوجه شدید کودک مورد آزار قرار گرفته، خودتان دست به کاری نزنید. مشکلات روانی بعد از این اتفاق آنقدر پیچیده است که به تنهایی نمی توانید وضعیت را به حال عادی برگردانید. معمولا در چنین مواردی خانواده آنقدر درگیر شکایت از کودک آزار و طی مراحل قانونی می شود که کودک در این میانه فراموش می شود. غفلت در درمان زودهنگام کودک، می تواند آینده اش را تباه کند؛ چون تاثیرات کودک آزاری بسیار مخرب است و اگر درمان نشود،مشکلات بیشتری را به دنبال می آورد. ضمن اینکه شما هر قدر هم دلسوز و مهربان باشید علم پزشک را ندارید و شاید راهکاری که به نظر شما سودمند می رسد، از نظر علمی غلط باشد بنابراین درمان را تا زمان بهبود کامل کودک (به تشخیص پزشک) ادامه بدهید.
از کجا بفهمیم آزار دیده است؟
برای والدینی که به کودک اهمیت می دهند، تشخیص ناراحتی کودک کار سختی نیست. کافی است از کنار تغییرات رفتاری به سادگی عبور نکنند.
کودکی که مهد یا مدرسه می رود، ولی یک مرتبه بدون دلیل دیگر نمی خواهد به مدرسه برود و مدام بهانه می آورد تا در خانه بماند.
کودکی که از یک فرد خاصی می ترسد و با دیدنش پنهان می شود یا گریه سر می دهد؛ ممکن است این فرد مربی مهد یا معلمش باشد، یا یکی از افراد فامیل.
کودکی که از کابوس های شبانه و مکرر خلاص نمی شود.
کودکی که حالتی شبیه به حالت مسخ به او دست داده است. تمام روز را یک گوشه کز می کند و حتی اگر پیشنهادهای جالب به او بدهید، به هیجان نمی آید.
کودکی که نظم خوابش به هم خورده یا ممکن است با هر صدای کوچکی از جا بپرد، بترسد یا گریه کند.
کودکی که آزار را در بازی هایش شرح می دهد. اگر در بازی های کودک مورد مشکوکی دیدید، آن را صرف بازی یا اشتباه کودک تلقی نکنید.
کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته، عروسک هایش را لخت می کند و به بدن آنها دست می زند. در صورت مشاهده هر رفتار اینچنینی که در قالب کودکی نمی گنجد، مسئله را جدی بگیرید.
بعضی نشانه ها ظاهری هستند و راحت تر کشف می شوند؛ مثلا درد در ناحیه پشت، کبودی، اثر سوختگی، التهاب پوست، یبوست بدون منشا تغذیه ای و بی اختیاری ادرار و...
بچه هایی که دچار سوزش، خارش، عفونت و ترشح در ناحیه تناسلی می شوند را حتما برای مداوا پیش پزشک ببرید.
از کودک چطور سؤال کنیم؟
اگر نشانه ای دیدید، آرامش خود را حفظ کنید. نحوه برخورد شما می تواند یک بار برای همیشه او را به سکوت یا اطمینان وادارد. خیلی وقت ها کودک از نحوه برخورد والدین آسیب می بیند. وقتی مادر آشفته و ناراحت است. کودک با خودش فکر می کند که مقصر این ناراحتی ها اوست و علاوه بر حس گناه دیگر درباره خودش با مادر حرف نمی زند.
سؤال کنید، ولی لحن تان حین سؤال کردن خوب و آرام باشد.
هیچ وقت از بچه ها سؤالات مستقیم نکنید. کودک در مواجهه با سؤالات مستقیم و بی پرده راه انکار را پیش می گیرد. هرچه سن کودک کمتر باشد، باید سؤالات غیرمستقیم تر طرح شوند.
کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند تهدید می شوند که اگر با کسی درباره این موضوع صحبت کنند، بلایی سرشان خواهد آمد. کودک آزار برای محکم کاری کودک را به مرگ پدر و مادرش تهدید می کند. به شکل غیرمستقیم به کودک این اطمینان را بدهید که تحت هر شرایطی از او حمایت می کنید.
چطور بچه ها را آگاه کنیم؟
آگاهی دادن به کودک هم راهکار پیشگیرانه ای است که خانواده ها نباید از آن غفلت کنند. بعضی معتقدند اگر با بچه درباره این موضوع صحبت شود، چشم و گوشش باز می شود. این افکار غلط را دور بریزید. نادیده انگاشتن کودک آزاری راه حل مقابله با آن نیست. روش هایی هست که والدین هوشیار با استفاده از آنها کنترل امور کودک را حتی در زمان غیاب شان در دست می گیرند.
در سال های اول دبستان می توانید با کودک در محیطی دوستانه صحبت کنید. سعی کنید طوری فضاسازی کنید که کودک متوجه نشود با مسئله غیرعادی ای مواجه است. حین بازی یا گردش و در موقعیت مناسب با او در مورد اعضای بدن انسان صحبت کنید. هرچه صحبت های تان شیرین تر و جذاب تر باشد، تاثیر آموزش شما روی کودک تان بیشتر خواهد شد.
به کودک بگویید یک سری از قسمت های بدن هستند که جزء مامان، بابا و دکتر فرد دیگری حق ندارد آنها را ببیند. حتی اگر کسی خواست آن قسمت ها را نشانش دهید، این کار را انجام ندهید.
به کودک بگویید اگر کسی خواست به قسمت های خاص بدنش دست بزند، بزرگ تر ها را با خبر کند.
مرزهای کودک را نشانش بدهید. به او بگویید چه کسانی تا چه حدی می توانند در آغوشش بگیرند، ببوسندش و لمسش کنند.
در این کار افراط نکنید. کودک اگر متوجه حساسیت بیش از حد شما شود، خودش هم حساس می شود و این مسئله برایش خوب نیست.
چطور پیشگیری کنیم؟
خودتان کودک آزار نباشید! هیچ یک از چهار نوع آزار را بر کودک روا ندارید.
اگر بناست کودک تان را به مهد بفرستید، حتما در انتخاب مهدکودک دقت کنید. درباره نوع آموزش، مربیانی که آنجا کار می کنند و بهداشت محیط حسابی تحقیق کنید.
گاهی سر زده و بدون اطلاع قبلی به مدرسه و مهدکودک بروید و ببینید رفتار پرسنل با کودکان چگونه است. به مدارس و مهدکودک هایی که به دوربین مداربسته مجهز هستند بیشتر می شود اطمینان کرد.
این حساسیت را در مورد تمام کسانی که قرار است با کودک در ارتباط باشند، داشته باشید، حتی راننده سرویس را از قلم نیندازید. اغلب کودکان توسط کسانی آزار می بینند که خانواده به آنها بیشترین اعتماد را دارد.
از کودک تان بخواهید هر روز برای تان تعریف کند که چه کارهایی انجام داده است. البته مبالغه نکنید. اما فضای اعتماد را به وجود بیاورید و به کودک تان القا کنید که همیشه، بدون قضاوت در موردش، می توانید محرم اسرار او باشید.
