جوانی با پوستی بدون چروک
آشنایی با روش‌های نوین پیشگیری از پیری پوست و درمان آن
پوست بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین عضو بدن موجودات زنده است. پوست انسان مرز نازک میان بدن او و محیط اطراف است و، علاوه بر انجام برخی اعمال حیاتی، فرد را در مقابل آسیب‌ها و صدمات گوناگون محافظت می‌کند. پوست در تمام طول عمر، از بدو تولد تا مرگ، نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد و هرگز نباید به حال خود رها شود. در غیر این صورت، به‌سرعت پیر و فرسوده می‌شود و کارآیی‌اش را از دست می‌دهد. پوست انسان آیینة تمام‌نمای جسم و روان اوست. فردی که پوستی سالم و شاداب دارد از لحاظ جسمی، روانی و عاطفی در وضعیت مطلوبی است.
ا‌زجمله عمده‌ترین تظاهرات پیری پوست، پیدایش چین و چروک در مناطق مختلف آن است. امروزه روش‌های متعددی برای درمان چین و چروک‌های پوستی وجود دارد. بنابراین به‌راحتی می‌توان پیر شدن پوست را به تأخیر انداخت و از ایجاد چروک‌های پوستی جلوگیری کرد.
جوانسازی گردن
فرآیند پیری پوست
پوست سالمْ لطیف، شاداب و بدون لک است، رنگی یکنواخت و روشن دارد و هیچ‌گونه نشانه‌ای از تغییر رنگ و پوسته پوسته شدن بر روی آن مشاهده نمی‌شود.
پوست از خارج به داخل دارای سه بخش است:
1. اپیدرم (روپوست)، که خارجی‌ترین لایة پوست را تشکیل می‌دهد؛
2. درم (پوست)؛
3. هیپودرم (زیرپوست)، که حاوی ضمائم پوستی، عروق و اعصاب است.
در طول زمان، همراه با افزایش عمر، در تمامی لایه‌های پوست تغییراتی به‌وجود می‌آید که منجر به پیری می‌شود. در لایة اپیدرم (روپوست)، علاوه بر سلول‌های تشکیل‌دهندة آن، دو نوع پروتئین رشته‌ای‌شکل به‌نام کلاژن و الاستین وجود دارد. این دو نوع پروتئین مسئول قوام، استحکام، سفتی، ارتجاع و انعطاف‌پذیری پوست هستند.
پیدایش چین و چروک‌های پوستی عمدتاً ناشی از تغییراتی است که در سطح سلول‌ها و بافت‌های لایة درم (لایة دوم) پوست رخ می‌دهد؛ مثلاً تعداد و حجم الیاف انعطاف‌پذیر کلاژن و الاستین کاهش می‌یابد و عملکرد آن دو ضعیف می‌شود، همچنین سلول‌های سازندة آنها کم می‌شود. در نتیجه، از حالت ارتجاعی و کشسانی پوست کاسته می‌شود. در پوست یک فرد جوان، رشته‌های کلاژن متعدد است، به‌طور منظم قرار گرفته و شبکة بیضی‌شکلی را تشکیل می‌دهد. در زیر این الیاف کلاژن، رشته‌های دیگری به‌نام الاستین وجود دارد. رشته‌های الاستین در زیر محل اتصال لایة دوم و اپیدرم در تمام سطوح پوست پراکنده شده‌اند. اما در پوست یک فرد پیر، این رشته‌ها دچار تغییرات فیزیکی و شیمیایی میشوند که به دنبال آن، چین و چروک پوستی ظاهر می‌شود. در پوست پیر، ضخامت لایه‌ها کاهش می‌یابد که ناشی از کم شدن تعداد و اندازة رشته‌های قوام‌دهنده و سفت‌کنندة پوست است. در فرآیند پیری، رشته‌های کلاژن به مرور زمان قطعه‌قطعه و ازهم‌گسیخته میشوند. تمامی این تغییرات تدریجی و اجتناب‌ناپذیر در طول زمان و همراه با افزایش سن در هر فرد ایجاد می‌شود.
در لایة خارجی پوست (اپیدرم) هم طی فرآیند پیری تغییراتی به‌وجود می‌آید. تعداد سلول‌های این لایه نسبت به اپیدرم فرد جوان کمتر می‌شود. همچنین، در اندازه، شکل و عملکرد سلول‌های لایة اپیدرم تغییراتی ایجاد می‌شود. سرعت تکثیر و ازدیاد سلولی، و میزان سوخت‌‌وساز آنها کاهش می‌یابد. نفوذپذیری این لایه نسبت به مواد خارجی و عوامل محیطی اعم از ترکیبات شیمیایی و غیرشیمیایی بیشتر می‌شود. در کل، پوست آسیب‌پذیرتر می‌شود و، در صورت پیدایش زخم، دیرتر بهبود می‌یابد.
تغییرات دیگری هم در روند پیری رخ می‌دهد: تغییر رنگ پوست، سفید شدن موها، کاهش عملکرد و فعالیت غدد چربی‌ساز (سباسه) و غدد عرق، تغییرات بافت تغذیه‌کنندة پوست، کاهش بافت عروقی و کاهش خون‌رسانی پوست. همچنین تغییراتی در سطح سلول‌های ایمنی پوست، که مسئول دفاع از بدن در مقابل عوامل محیطی و میکرو‌ب‌ها هستند، رخ می‌دهد که ماحصل آن کاهش قدرت دفاعی و مقاومت نسبت به بیماری‌ها و افزایش آسیب‌پذیری پوست در مقابل عوامل آسیب‌رسان فیزیکی و شیمیایی است. طی فرآیند پیری، فعالیت غدد چربی‌ساز و غدد عرق کم می‌شود. فرد پیر کمتر چربی می‌سازد، بنابراین، پوست او خشک‌تر به‌نظر می‌رسد. به‌علاوه، قدرت تعریق پوست پیر در پاسخ به محرک‌های خارجی کم می‌شود. سفید شدن موها نیز از جمله علائم پیری است. بجز در موارد نادری که عامل سفید شدن موها جهش ژنی و در نتیجه انتقال ژن‌هاست، این پدیده حاصل کاهش قدرت رنگدانه‌سازی در پوست و فولیکول‌های موست.
چروک صورت، نماد پیری
در پیری پوست، پوست صورت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، زیرا در معرض دید همگان است و نقش مهمی در برقراری روابط اجتماعی، فردی و شغلی افراد دارد.
طول عمر و گذر زمان تغییراتی را در پوست صورت ایجاد می‌کند که از علائم پیری است.
مهم‌ترین آنها عبارت است از: شلی و افتادگی پوست، آتروفی (لاغری پوست)، پیدایش چین و چروک، پیدایش لک‌های تیره یا قهوه‌ای‌رنگ، ایجاد فرورفتگی‌های متعدد، و تغییرات عروقی که منجر به کدر شدن رنگ پوست می‌شود. شلی پوست نشان‌دهندة تغییرات استحاله‌ای و تخریبی در بافت‌های نگهدارنده و بافت‌های همبند پوست است. این تغییرات دو نوع است: تغییرات پاتولوژیک، که در سلول‌ها و اجزای تشکیل‌دهندة سلول‌های پوست و بافت‌های نگهدارندة آن رخ می‌دهد؛ و تغییرات کلینیکی (بالینی)، یعنی تغییراتی که با چشم آنها را می‌بینیم.
تغییراتی که با افزایش سن در پوست صورت ایجاد می‌شود عبارت است از:
ـ جذب و تحلیل تدریجی بافت چربی زیرجلد؛
ـ کم شدن تدریجی ضخامت پوست یعنی نازک‌تر شدن آن؛
ـ کاهش خاصیت ارتجاع و انعطاف‌پذیری پوست؛
ـ سست شدن اتصالات و چسبندگی پوست به بافت‌های حمایت‌کننده و نگهدارنده؛
ـ تغییر شکل اسکلت، رباط‌ها و ماهیچه‌ها.
مجموعة عوامل ذکر شده تغییراتی در ظاهر و چهرة فرد ایجاد می‌کند.
پیری پوست فرآیندی طبیعی و ذاتی و تدریجی است و در نهایت به تغییر شکل ظاهری و اختلال در عملکرد طبیعی این عضو منجر می‌شود. در نتیجة تغییرات ذکرشده، به‌‌دلیل اثر دائمی نیروی جاذبة زمین، پوست شل و افتاده می‌شود. ضعف عضلات صورت و گردن نیز در کنار مجموع این عوامل باعث پیدایش چین و شکن بر روی پوست صورت می‌شود.
عوامل دخیل در تسریع پیری پوست
عوامل متعددی پیری سلول‌ها را تسریع می‌کنند که به دو دسته تقسیم میشوند:
الف. عوامل ذاتی (داخلی)، که همان ژن یا واحدهای وراثتی است. افزایش خطاهای ژنتیکی در طول زمان همراه با افزایش سن، باعث تجمع اثرات تخریبی می‌شود و پیری در سلول‌ها بروز می‌کند. در زنان، عوامل هورمونی هم بر این موارد اضافه می‌شود و فرآیند پیری را تسریع می‌کند.
ب. عوامل محیطی (خارجی) که مهم‌ترین آنها اشعة ماورای‌بنفش نور آفتاب است.
نور خورشید، اگرچه مفید و حیات‌بخش است، دارای اثرهای زیانباری نیز هست. پوست انسان عضوی حساس است و آسیب‌ها و صدمات وارده بر آن در اثر تابش نور خورشید پیری زودرس این عضو را به دنبال دارد. آفتاب‌سوختگی، خشک و کدر شدن پوست، بروز ضایعات پیش‌سرطانی، پیدایش چروک‌های ریز و درشت پوستی، و حتی ابتلا به بدخیمی‌های پوستی از عوارض تابش پرتو فرابنفش نور خورشید است. امروزه با مصرف ضد آفتاب‌ها می‌توان تا حدودی از بروز این عوارض جلوگیری کرد.
مبارزه با پیری پوست
مبارزه با پیری از طریق استفاده از داروها یا روش‌های درمانی طبی و غیرطبی (جراحی) امکان‌پذیر است. از جمله روش‌های درمانی طبی می‌توان به مصرف ضد آفتاب‌ها، استفاده از اسیدهای میوه‌ای و ترکیبات ویتامین A یا رتینول (Retinol) اشاره کرد. امروزه از نظر علمی ثابت شده است که این ترکیبات بخصوص رتینول و مشتقاتش در صورت مصرف موضعی طولانی‌مدت اثر ضد پیری دارند.
در طی فرآیند پیری، پیدایش چین و چروک پوستی، بخصوص در پوست صورت، بسیار ناخوشایند است.
چروک‌های پوستی را به سه نوع تقسیم می‌کنند:
1. چین و چروک طبیعی که بیان‌کنندة حالات روانی، روحی، احساسات درونی، و تنش‌های هیجانی و عاطفی هستند. این چین‌ها در اطراف بینی و لب‌ها به‌وجود می‌آیند.
2. چین‌هایی که در اثر پدیدة پیری در سنین 25 تا 30 شروع به ظاهر شدن می‌کنند، مانند عمیق‌تر شدن خطوط خنده، خطوط اخم و خطوط افقی پیشانی.
3. چین و چروک‌هایی که بعد از دهة پنجم زندگی و عمدتاً در اطراف لب‌ها یا روی گونه‌ها پدیدار میشوند.
درمان‌های مختلفی برای از بین بردن این نوع چین و چروک‌های پوستی وجود دارد. مهم‌ترین و بهترین درمان ضایعات ناشی از پیری پوست جراحی است که اصطلاحاً به آن لیفتینگ (lifting) گفته می‌شود. جراحِ پوست صورت را برش می‌دهد و پوست را به سمت عقب و خارج می‌کشد، سپس لبه‌های پوست را در محلی که از پیش طراحی شده ثابت می‌کند و می‌دوزد. ضمن عمل کشیدن پوست و ثابت کردن آن در محل جدید، عضلات و بافت‌های نگهدارندة زیرین هم اصلاح و ترمیم میشوند. هیچ‌کدام از روش‌های درمانی ضد پیری را نمی‌توان جایگزین روش جراحی لیفتینگ کرد.
در طی عمل لیفتینگ، ظاهر چروک‌ها بهبود می‌یابد و فرد جوان‌تر به‌نظر می‌رسد؛ ولی این عمل باعث توقف شل‌شدگی و سستی پوست نمی‌شود و با تشخیص جراح شاید پس از گذشت چند سال نیاز به عمل جراحی تکمیلی یا عمل مجدد باشد.
عمل لیفتینگ زمانی انجام می‌شود که فرد احساس کند نیاز به چنین عملی دارد، ولی سن استاندارد برای آن 35 ـ 45 است، یعنی درست زمانی که چروک‌های دور لب هنوز ایجاد نشده‌اند.
از روش‌های درمانی دیگر می‌توان به عمل ساییدن یا تراشیدن پوست با مواد شیمیایی (peeling) و وسایل مکانیکی (dermabrasion) اشاره کرد. طی عمل درم‌ابریژن، پوست با کمک مواد زبر و خشن تراش داده و ساییده می‌شود. پس از بهبودی زخم ناشی از این عمل، پوست جدید تشکیل می‌شود که به‌مراتب جوان‌تر و زیباتر از پوست قبلی خواهد بود.
روش دیگری که به منظور جوانسازی پوست پیشنهاد می‌شود و انواع خاصی از چروک‌ها بخصوص چروک‌های ظریف، ریز و سطحی را برمی‌دارد درمان با اشعة لیزر است. لیزر نوعی نور تقویت‌شده با طول موجی خاص است. پوست آسیب‌دیده در اثر تابش مستقیم نور آفتاب، ضایعات و چروک‌های ناشی از افزایش سن، جوشگاه‌ها یا اسکار عمل جراحی، ضایعات سالک و آبله‌مرغان، همگی، با اشعة لیزر برداشته میشوند.
در روش درمان با اشعة لیزر، برش و لایه‌برداری پوست آن‌قدر ادامه می‌یابد تا به لایه‌های زیرین پوست برسیم. در طی این مراحل، پوست مجدداً ترمیم می‌شود و پس از بهبودی زخم، پوستی جدید و جوان جایگزین می‌شود. این روش تا حدود زیادی چروک‌های قبلی را از بین می‌برد. در ضمن، پوستْ صاف، یکدست، شفاف و خوش‌رنگ می‌شود.
از دیگر روش‌های درمانی جوانسازی پوست، استفاده از مواد پرکننده است. این مواد عمدتاً کلاژن‌های تزریقی‌اند که به‌طور صناعی یا نیمه‌صناعی ساخته شده‌اند و، از طریق تزریق با وسایل و سرنگ‌های مخصوص در اتاق عمل با شرایط استریل، چروک‌های عمیق، فرورفتگی‌ها، چین و شکن‌ها، خطوط عمیق اخم، پیشانی یا اطراف لب‌ها پر خواهد شد.
امروزه روش درمانی نسبتاً جدیدی برای درمان چروک‌های صورت ارائه شده و اخیراً محبوبیت یافته است.
استفاده از سم بوتولیسم (Botox) باعث فلج شدن ماهیچه‌های حالت‌دهندة صورت می‌شود. در پوست صورت انسان ماهیچه‌های ظریف سطحی بسیاری وجود دارد که انقباض پی‌درپی و ممتد این عضلات باعث ایجاد چین و شکن و پیدایش چروک می‌شود. این ماهیچه‌ها با انقباضات خود باعث تغییر در حالات چهرة فرد می‌شود (حالت اخم، شادی، هیجان، خنده،...). این عضلات به منظور افزایش قدرت عضلانی ساخته نشده‌اند، به این معنی که هرچه این عضلات کمتر کار کنند (کمتر منقبض شوند) چروک‌های کمتری در پوست صورت ایجاد خواهد شد.
ورزش‌های صورت که این قبیل عضلات را منقبض می‌کنند باعث ایجاد چروک میشوند و چروک‌های موجود را برجسته‌تر و عمیق‌تر می‌کنند و نباید انجام گیرند. سم بوتولیسم باعث فلج موقتی (چند ماهة) این ماهیچه‌ها می‌شود. فلج شدن این عضلات و عدم انقباض آنها باعث جلوگیری از پیدایش چروک جدید و از بین رفتن چروک قبلی خواهد شد؛ مثلاً خطوط پیشانی، خطوط اخم و خطوطی که در اثر حرکات عضلات چشم ایجاد می‌شود با این روش درمانی از بین می‌رود.
