زمانی که کارائی فوق العاده هواپیمای پیشرفته تامکت در نیروی دریایی آمریکا به خوبی به اثبات رسید، کشور ایران نیز برای جلوگیری و پایان دادن به تهدید های هوایی اتحاد جماهیر شوروی، تعداد نسبتاً زیادی هواپیمای اف-۱۴ تامکت را برای نیروی هوایی خود در آن زمان، خریداری نمود.
● بررسی IRIAF F-۱۴ Tomcats
زمانی که کارائی فوق العاده هواپیمای پیشرفته تامکت در نیروی دریایی آمریکا به خوبی به اثبات رسید، کشور ایران نیز برای جلوگیری و پایان دادن به تهدید های هوایی اتحاد جماهیر شوروی، تعداد نسبتاً زیادی هواپیمای اف-۱۴ تامکت را برای نیروی هوایی خود در آن زمان، خریداری نمود.
در اولین سال های دهه ۱۹۷۰، قسمت عمده ای از هواپیماهای نیروی هوایی ایران مانند هواپیماهای اف-۴ فانتوم، اف-۵ نورث روپ و بالاخره لاکهید پی سی-۳ اوریون سفارش داده و تحویل گردید، گرچه هیچ یک از این هواپیماها، توانایی مقابله با هواپیمای موفق میگ ۲۵ که سریعترین جنگنده عملیاتی جهان است، نداشتند.
این میگ های ۲۵، مدتی بود که بر فراز آسمان ایران به دلخواه پرواز های شناسایی انجام می دادند و گشت زنی می کردند مزاحمت های بسیاری را به وجود آورده و در حقیقت آن ها حریم هوایی ایران را نقض کرده بودند.
این حقیقت هنگامی بر آمریکاییان ثابت گردید که ریچارد نیکسون در طی سفرش به ایران خود این هواپیماها را مشاهده کرده و شاه ایران نیز در آن زمان درخواستی را مبنی بر خرید هواپیماهایی با برتری بالاتر نسبت به میگ های ۲۵ فاکس بت اظهار نمود.
در نتیجه، آمریکا ابتدا پیشنهاد هواپیمای موفق اف-۱۵ را به ایران داده و سپس پیشنهاد خرید هواپیماهای اف-۱۴ را به ایران کرد، که حکومت آن وقت ایران هواپیمای اف-۱۴ را پسندیده و تقاضای خرید آن را تسلیم آمریکا کرد.
اولین سفارش برای خرید اف-۱۴ ها در حدود ۳۰ فروند بود که در ژانویه ۱۹۷۴ امضا گردید، که بعد ها به تعداد ۸۰ فروند افزایش داده شد. اولین سری این هواپیما ها در ژانویه ۱۹۷۶ به ایران فرستاده شد که این هواپیما ها با موتور بهبود یافته جدیدی که بعد ها در گونه های دیگر استاندارد گردید، تجهیز شده بودند.
در می ۱۹۷۷، ۱۲ فروند اف-۱۴ دیگر نیز به ایران تحویل شد، که یکی از آنها نیز به عنوان آزمایش برای نابود کردن یک هدف مصنوعی در ارتفاع ۵۰,۰۰۰ پایی به کار رفته شد که موفقیت آمیز نیز بود، و همین آزمایش نیز میگ های ۲۵ شوروی را متقاعد ساخت که در صورت ادامه پرواز های خود بر فراز ایران، توسط یکی از همین اف-۱۴ ها نابود خواهند شد، در نتیجه میگ های ۲۵ دیگر هرگز بر فراز ایران پرواز شناسایی انجام ندادند.
تحویل اف-۱۴ ها تا سال ۱۹۷۸ و هنگامی که هفتاد و نهمین اف-۱۴ تحویل داده شد، ادامه یافت. همچنین ۷۱۴ موشک فوق پیشرفته دور برد هوا به هوای فینیکس نیز سفارش داده شد که تنها ۲۸۴ عدد آنها به دلیل انقلاب سال ۱۹۷۹ به ایران تحویل داده شد. پس از برکناری شاه از حکومت و انقلاب شکوهمند اسلامی، دولت جدید سفارش ساخت موشک های فینیکس دیگر را لغو نموده و تنها بر تسلیحات موجود و البته توانمندی های مهندسان و کارشناسان ایرانی تکیه کرد.
در همین دهه، پرزیدنت کارتر تحویل هر گونه جنگ افزار را به ایران تحریم کرد که این تحریم تا به امروز نیز ادامه دارد.
بدون یاری سازندگان غربی اف-۱۴، ایران به زودی با مشکل کمبود قطعات یدکی و نگهداری مواجه شد که در همان موقع تلاش برای خود ساختی این قطعات آغاز گردید. علاوه بر تاثیر تحریم ایران، شایعاتی اذعان کردند که همه ۷۷ فروند اف-۱۴ باقیمانده (دو اف-۱۴ در هنگام پرواز های آزمایشی از بین رفتند) فاقد کارائی بوده به صورتی که دیگر نمی توانند موشک های فینیکس را شلیک کنند.
البته این که چه کسی این خرابی ها را به بار آورده یا اف-۱۴ ها را دچار مشکل ساخته، جای بحث ندارد، اما حتی برخی منابع در آن زمان اظهار کردند که انقلابیون اسلامی در زمان انقلاب به تلافی بر سر حکومت باعث صدمه دیدن اف-۱۴ ها شدند، اما چنین شایعاتی به اطمینان صحت ندارد. صرف نظر از تمام مشکلات، در سپتامبر ۱۹۸۰، ایران در برابر تهاجم ناجوانمردانه کشور بعثی عراق قرار گرفت. به علت ضعف قوای هوایی هر دو کشور، نبرد هوایی نقش بسیار کوتاه و مختصری را در جنگ بین ایران و عراق ایفا کرد.
اولین نبرد ها به وسیله خلبانان ایرانی که بهتر تجهیز شده و بهتر آموزش دیده بودند، صورت گرفت، اما تحریم دراز مدت از سوی آمریکا و کشورهای وابسته و شایعه پراکنی های مختلف به کاستن قدرت نیروی هوایی ملی در برابر عراق ادامه داد. در همین اثنا بود که عراق هواپیماهای میراژ اف-۱ خود را که با موشک های جادویی ماترا آر-۵۵۰ تجهیز شده بودند، تحویل گرفت و به افزایش توانایی های نیروی هوایی کشورش قدرت بسیار بخشید. اما در مقابل، به دلیل تحریم قطعات یدکی، تنها تعداد معدودی از اف-۱۴ های ایرانی (۱۰ تا ۲۰ فروند) قابل پرواز بودند که عمدتاً نیز به دور از نبرد و جنگ نگهداری می شدند.
تامکت های ایرانی در فرودگاه نظامی خاتمی اصفهان در حال آماده شدن برای برخاست
این تعداد اف-۱۴ نیز به پایگاهی برای تشخیص هواپیماهای دشمن از فواصل دور تبدیل شده بودند، به این دلیل که از رادارهای بسیار قدرتمندی برخوردار بودند و هیچ یک از آن ها برای جنگ تن به تن یا داگ فایت یا نبرد نزدیک هوایی به کار نمی رفتند. برای ایفای چنین نقشی، اف-۱۴ ها اغلب به وسیله هواپیماهای اف-۴ فانتوم مدل ئی و و اف-۵ تایگر مدل ئی برای انجام ماموریت اسکورت می شدند. حداقل تعدادی اف-۱۴ در نبرد هوایی از بین رفتند، اما اظهارات دو طرف در این مورد متفاوت می باشد. ایران در این زمینه ادعا دارد که ۱۱ فروند هواپیمای اف-۱۴ تامکت در نبردهای هوایی بین ایران و عراق به وسیله جنگنده های عراقی ساقط شده یا مفقود گشتند.
۱) ۲۱ نوامبر ۱۹۸۲: یک اف-۱۴ ایرانی به وسیله یک میراژ اف-۱ سرنگون شد.
۲) مارس ۱۹۸۳: اف-۱۴ دیگری به وسیله یک میگ ۲۱ سرنگون شد.
۳) ۱۱ سپتامبر ۱۹۸۳: سرنگونی دو فروند اف-۱۴ در حال شناسایی هواپیمای عراقی
۴) ۴ اکتبر ۱۹۸۳: یک اف-۱۴ ایرانی در یک نبرد داگ فایت ساقط شد.
۵) ۲۱ نوامبر ۱۹۸۳: یک اف-۱۴ در نبردی مفقود شد.
۶) ۲۴ فوریه ۱۹۸۴: مفقود شدن یک فروند اف-۱۴.
۷) ۱ جولای ۱۹۸۴: مفقود شدن یک فروند اف-۱۴.
۸) ۱۱ آگوست ۱۹۸۴: سه فروند اف-۱۴ ساقط گردیده و سقوط کردند.
در همین حال، ایران ادعا می کند که به ازای سقوط هر اف-۱۴ ایرانی، حدود ۳۵ تا ۴۵ هواپیمای ساقط گردیده عراقی وجود دارد، که البته این ادعا بسیار نزدیک به واقعیت است، چرا که واقعاً میگ های ۲۱ عراقی در برابر تامکت های ایرانی حرفی برای گفتن نداشته و به راحتی مورد هدف قرار می گرفتند.
همچنین ایران سقوط بالای ۱۲ فروند اف-۱۴ دیگر را نیز پذیرفته است، اما در عین حال نیز اظهار داشته که تمام این سقوط ها به دلیل شلیک موشک های هوایی عراقی نبوده بلکه از واماندگی موتورها در نبرد های نزدیک و عدم قدرت کافی آنان نشأت می گیرد.
آمریکا ادعا می کند که تعداد اف-۱۴ های عملیاتی ایران از ۱۵ تا ۲۰ فروند فراتر نمی رود، و حتی گاهی این رقم تا ۱۰ فروند نیز پیش رفته است، و این ادعا را به این وسیله اثبات می کند که برای قابل پرواز ساختن اف-۱۴ های ایرانی، تعداد زیادی از آنها اوراق گشته و قطعات آنان به عنوان قطعات یدکی برای دیگر جنگنده ها به کار رفته است.
اما کشور ایران اذعان دارد که تعداد بسیار بیشتری قابل پرواز و عملیات هستند، که البته در حقیقت ایران حدود ۲۵ فروند اف-۱۴ را در یک زمان در ۱۱ فوریه ۱۹۸۵ بر فراز تهران به پرواز در آورد اما این تعداد در حقیقت تنها قابل پرواز بودند و نه قابل عملیات و نبرد. اما علی رغم تحریم های فراوان علیه ایران، ایران خود قادر به ساخت قطعات یدکی برای هواپیماهای اف-۱۴، اف-۴ فانتوم و اف-۵ هایش بوده که خود جای بسی تقدیر دارد.
البته شایعاتی هم مبنی بر قاچاق غیر قانونی قطعات یدکی اف-۱۴ از آمریکا به ایران وجود دارد که البته چندان قابل اعتماد نیست. در حالی که ایران برای در خدمت نگهداشتن تعداد اندکی از هواپیماهای غربی اش تلاش می کند، وضعیت موشک های فینیکس هنوز هم در هاله ای از ابهام قرار دارد.
بسیاری از منابع متفق القول اند که هیچ یک از این موشک های گران قیمت در طول جنگ ایران-عراق به کار گرفته نشدند، اما منابع دیگری نیز اعلام داشته اند که حدود ۲۵ فروند هواپیمای عراقی توسط موشک های فینیکس سرنگون شده اند. با تمام این اوصاف، اف-۱۴ های ایرانی هنوز هم قادر به شلیک موشک هایی چون سایدوایندر و اسپارو که ترتیب آنها ۲ سایدوایندر و ۴ اسپارو می باشد هستند.
ایران هم اکنون در حال ساخت گونه های جدید از موشک های اسپارو با توانایی های بیشتر نیز می باشد. نظریه دیگری که وجود دارد این است که یک فروند اف-۱۴ یا تعداد بیشتری برای پشتیبانی فنی به روسیه نیز تحویل داده شده اند.
افرادی اعتقاد دارند که دسترسی روس ها به موشک های فینیکس ایرانی به هیئت طراحی ویمپل اجازه داده است تا موشک های R-۳۳/AA-۹ دوربرد را با استفاده از تکنولوژی موشک فینیکس بسازند، اما رییس هیئت طراحی مشخص ساخت که نه او و نه تیم و گروه او هیچ گاه چنین دسترسی به موشک های فینیکس نداشته اند.
به هر حال عقیده بر این است که نیروهای روس مختار به عمل گری، نگهداری و ارتقای اف-۱۴ های ایرانی شده اند. این هواپیماها در حال تجهیز به رادارها، موتورها و حتی کاناپی های روسی هستند که قابلیت پرواز را به آنها به خوبی می دهد.
همچنین مطبوعات ایران اظهار داشتند که اف-۱۴ های ایرانی در حال مجهز شدن به قطعاتی برای ایفای نقش بمب افکن های سنگین وزن هستند، که ممکن است به موشک های هوا به زمین و ضد کشتی نیز مجهز شوند. در حال حاضر به نظر می رسد در حقیقت ۵۰ فروند اف-۱۴ ایرانی در خدمت نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران باشند، اما تنها حدود ۳۰ فروند از آنها واقعاً کارائی نظامی داشته و توانایی پرواز موثر را دارند.
