تازه آمده سر کار که می فهمد کلی کار را آن روز باید تحویل بدهد. یک ساعت که می گذرد کم کم احساس می کند مضطرب شده است. رو می کند به همکارش و می گوید: «امروز یه عالمه کار دارم و استرس گرفتم.» همین موقع است که همکارش از کیفش یک قرص آرامبخش درمی آورد و می گوید: «من هر وقت استرسی میشم یکی از اینا می خورم. خیلی آروم میشم و راحت کارمو انجام میدم.» او که دو دل است باید این دارو را بخورد یا نه وقتی با تاییدهای همکارش مبنی بر اثربخش بودن این دارو مواجه می شود، با خودش فکر می کند بد نیست خودش هم امتحان کند شاید بهتر شود. به این ترتیب او بدون آنکه بداند مصرف هر کدام از این داروها چه عواقبی دارد، اقدام به استفاده از آنها می کند. اما بدانید که خطر نزدیک شماست. کارشناسان و متخصصان درباره پیامدهای مختلف مصرف این قبیل داروها توضیح می دهند.
جهان از لحاظ مصرف دارو
بسیاری از افراد غافل از عواقب وخیمی که مصرف خودسرانه دارو برای سلامت فرد به همراه دارد، در مصرف داروها بدون تجویز پزشک بسیار بی احتیاطی می کنند. با وجود هشدارها و آمارهای موجود درباره مصرف دارو در کشور، این روند همچنان ادامه دارد به طوری که گفته می شود ایران به لحاظ میزان مصرف دارو جزو 20 کشور نخست دنیاست. متاسفانه امروزه فرهنگ خوددرمانی به طور وسیعی در کشور رواج یافته به طوری که افراد پس از مواجهه با کوچک ترین مشکل و ناراحتی سریعا اقدام به تهیه دارو می کنند در حالی که هیچ گونه اطلاعاتی در مورد چگونگی اثربخشی دارو و عوارض و عواقب مصرف خودسرانه آن ندارند. از آنجا که مصرف خودسرانه تعدادی از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که عمدتا مردم آنها را با نام عامیانه داروهای اعصاب و آرام بخش می شناسند رواج یافته است، در ادامه به بررسی برخی خطرات احتمالی مصرف بی رویه و خودسرانه این داروها می پردازیم.
فلوکستین اعتیاد می آورد
از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که مصرف خودسرانه آن افزایش پیدا کرده، می توان به داروی فلوکستین اشاره کرد. این دارو در دسته داروهای ضدافسردگی طبقه بندی می شود. مصرف این دارو بدون تجویز پزشک می تواند منجر به مزمن شدن بیماری فرد و ایجاد اختلالات اضطرابی و وابستگی به دارو شود. یکی از عوارض این دارو در اوایل مصرف کاهش اشتهاست که متاسفانه بسیاری از افراد ناآگاهانه یا به عمد از این دارو به عنوان داروی کاهنده وزن در رژیم های لاغری استفاده می کنند که می تواند عوارض زیادی همچون تهوع، استفراغ، سوء هاضمه، درد شکم، اضطراب، سردرد، بی خوابی، تپش قلب، لرزش اندام های بدن و حتی تشنج به همراه داشته باشد.
ممکن است به کما بروید
داروهایی از قبیل کلردیازپوکساید، آلپرازولام ( با نام تجاری Xanax)، دیازپام و لورازپام به عنوان تضعیف کننده سیستم اعصاب مرکزی عمل می کنند. اگرچه تجویز منطقی این داروها توسط پزشک اثرات درمانی مطلوبی در بهبود بیماری دارد ولی مصرف بی رویه و خودسرانه آنها می تواند علائمی همچون تسکین خفیف، خواب آلودگی و حتی اغما به همراه داشته باشد. باتوجه به اثر تسکین دهنده و خواب آور این داروها با گذشت زمان تمایل فرد برای مصرف آنها بیشتر شده به طوری که در نهایت منجر به وابستگی جسمی و روانی به داروهای فوق الذکر می شود و این امر قطع مصرف دارو را برای فرد به شدت دشوار می کند. مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است منجر به ایجاد فراموشی، اختلال در تفکر و حتی ایجاد افسردگی در فرد مصرف کننده شود.
پروپرانولول آلرژی را بدتر می کند
پروپرانولول نیز دارویی است که با تاثیر بر سیستم قلبی- عروقی موجب کاهش ضربان قلب و فشار خون شده و از این رو در بسیاری از موارد افراد در شرایط اضطرابی به منظور کاهش تپش قلب و اضطراب به طور خودسرانه اقدام به مصرف آن می کنند. مصرف این دارو بدون تجویز پزشک می تواند اختلال در عملکرد قلبی، کاهش غیرعادی ضربان قلب و حتی نارسایی قلبی، اختلالات تنفسی و بدتر شدن آلرژی و آسم در افراد مستعد، سردرد و خواب آلودگی را برای فرد به همراه داشته باشد. از طرفی قطع ناگهانی مصرف این دارو می تواند همراه با افزایش فشارخون، تپش قلب و بی قراری باشد. در پایان باید یادآور شد مصرف خودسرانه داروهای ذکر شده، می تواند منجر به مزمن شدن یا عدم درمان مناسب بیماری زمینه ای فرد مصرف کننده و همچنین بروز تداخلات دارویی در او شود که گاهی این تداخلات بسیار خطرناک بوده و مشکلات زیادی برای فرد به دنبال خواهد داشت.
مشکل باید ریشه ای حل شود
یکی از مسائل رایج در دوران نوجوانی و اوایل جوانی آموزش از همسالان است. در دوران جوانی افراد از همسالان آموزش می گیرند و نقش همسالان پررنگ است. آنها تجربه های شخصی خود را برای مصرف دارو دراختیار هم می گذارند و به هم منتقل می کنند و از این تجارب استفاده می کنند. عامل مهم دیگر، مسئله اجتناب است. بیماری هایی مانند اضطراب یک عامل رفتاری در خود دارند به نام اجتناب. به این معنی که فرد نمی خواهد با اضطراب مقابله کند و اجتناب باعث آرامشش می شود. یکی از راه های کمکی استفاده از داروهای آرامبخش و ضدافسردگی است. در این حالت فرد بدون مقابله با اضطراب از این داروها استفاده می کند. وقتی بحرانی به وجود می آید برای پشت سر گذاشتن این بحران افراد از این داروها استفاده می کنند تا به یک حل مسئله مقطعی برسند، بنابراین دسترسی نوجوان و جوان به این داروها آسان است و به دیگران هم گفته می شود و حالت مرضی ایجاد می کند.
این داروها لاغر نمی کند
برخی افراد برداشت های اشتباهی از این قبیل داروها دارند. در میان برخی از دختران جوان این تصور وجود دارد که این داروها برای لاغری مفید است. ممکن است این داروها در برخی موارد این اثر را داشته باشد یعنی در فردی بر اثر افسردگی تکانشی میل به پرخوری زیاد می شود و زمانی که دارویی مانند فلوکستین استفاده می شود اشتهای فرد کم می شود و به سمت لاغر شدن می رود. اما اصولا این داروها اثری بر لاغری و اشتها ندارند و در اغلب موارد این داروها برعکس باعث چاقی می شوند.
صورت مسئله را پاک نکنید
زود اثر بودن دارو یکی از عواملی است که باعث گرایش به استفاده از آن می شود. اگر فردی به پزشک مراجعه کند و از اضطراب امتحان شکایت کند یا از اینکه نمی تواند فردی اجتماعی باشد، پزشک روی به دارو می آورد، در حالی که ممکن است نیازی نباشد. اگر متخصص بخواهد سریع مسئله را حل کند دارو تجویز می کند. حتی وقتی خانواده فرزند را در اضطراب می بیند فکر می کند با دارو راحت می توان آرامش ایجاد کرد، در حالی که در بیشتر موارد مشاوره و روان درمانی همراه با دارو توصیه می شود. به دلیل زمان کم و عدم توجه به خود و فشارهای روانی که دختران جوان ممکن است با آن مواجه شوند این مسائل آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. به عنوان مثال در مدارس ممکن است نگرش خاصی وجود داشته باشد و فرد در آن نگرش نگه داشته شود طوری که نتواند راجع به آن مسئله حرف بزند و دچار اضطراب شود. یکی از مواردی که می توان به آن اشاره کرد مسائل جنسی و کنجکاوی های پیرامون آن است که از نظر والدین گنا ه آلود محسوب می شود ولی بسیاری از دختران جوان را دچار اضطراب می کند، در حالی که به منظور درمان باید درباره آن حرف زده شود. اما دارو روی ماجرا پوشش می گذارد و صورت مسئله را پاک کرده و این تعارض ساختار شخصیت را نهی می کند. اضطراب و افسردگی در دختران جوان یک علامت است که نشان می دهد مشکلی وجود دارد مانند تب در بیماری های بدنی که نشانه عفونت در بخشی از بدن است.
فقط روانپزشکان باید این داروها را تجویز کنند
مصـــــرف داروهای روانپزشکی از هر دسته و گروهی که باشد بدون تجویز جایز نیست. حتی اگر خانواده ها قبلا تجربه تجویز این قبیل داروها را چه برای خودشان و چه برای اطرافیان شان داشته باشند و اثر مثبت دارو را دیده باشند و با خواص دارویی هم آشنا باشند باز این اجازه را ندارند که خود تجویزی کنند زیرا همیشه در زمان تجویز دارو برای مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی روانپزشکان ملاحظاتی را درنظر می گیرند که این ملاحظات را افرادی که روانپزشک نیستند و اطلاعاتی در این زمینه ندارند، لحاظ نمی کنند.
روانپزشکی که دارو تجویز می کند با درنظر گرفتن اثرات مثبت و عوارض و انتخاب مورد مناسب برای آن دارو اقدام می کند. طبیعی است فرد ناآگاه نمی تواند این کار را انجام دهد حتی اگر قبلا تجربه خوبی داشته باشد. افراد حتی برای موارد جزئی که خودشان فکر می کنند اهمیتی ندارد و برای سؤال های خودشان هم باید به روانپزشک مراجعه کنند.
در مورد افراد افسرده بارها ممکن است تجویز و میزان دارو تغییر کند تا روانپزشک به درمان موردنظر برسد. اگر خوددرمانی انجام شود این محقق نخواهد شد. روانپزشکان بر معاینه مستمر تاکید دارند زیرا قطع پیش از موعد درمان نه تنها ممکن است بهبودی را به تاخیر بیندازد بلکه ممکن است مشکلی به مشکلات قبلی اضافه کند.
