به نام خالق عسل
امام صادق(ع) درباره عسل و زنبور عسل:
امام صادق(ع) شاگرد خود مفضل را درباره عسل و زنبور عسل چنین وادار به تفکر میکند:
به زنبور عسل و اجتماعش در صنعت عسل سازی و تهیه خانه های شش ضلعی بنگر و آنچه
را در جمع زنبوران از ظرائف و زیرکی ها می بینی ، مسلمأ چنانچه کار آنها را در مورد
تامل و دقت قرار دهی ؛ آن را شگفت و ظریف می بینی ، وقتی کارهایشان را بنگری آن را عظیم و شریف و در ردیف کارهای انسان می یابی . ولی چون به خود زنبوران بنگری آنها
را حتی نسبت به خویشتن جاهل و نادان می یابی. و در این دلیل واضح و آشکاری است بر اینکه صواب و حکمت در این صنعت از آن زنبورعسل نیست ، بلکه از آن کسی است که آنرا با این طبیعت آفریده و این صنعت را در آن برای مصلحت انسان قرار داده است.
عسل یک واژه عربی است که به فارسی آن را انگبین می گویند و آن عبارت است از ماده شیرینی که توسط زنبوران عسل از شهد گلهای گیاهان جمع آوری شده و پس از تغییرات لازم در سلولهاس مومی شانهای کندو ذخیره می گردد.
تعریف جامع تر عسل که در سال 1906 در آمریکا ارائه شده عبارتست از : ترشح مواد قندی درختان ، و شهد گل گیاهان که توسط زنبورداران عسل جمع آوری ، تغییر یافته و درون سلولهای قاب ذخیره می شود .
در قرآن مجید سوره مبارک نحل که در شان زنبور عسل نازل شده و آن موهبتی است که پروردگار توانا آنرا در گلهای گیاهان به ودیعه نهاده است . برای اینکه دانشمندان پی به دستگاه آفرینش برند به زنبور عسل داده شده است که آنرا از شیره گلها و برگها گرفته و عسل که حاوی نیکنوش های گوناگون به رنگ های مختلف است بسازد . اسرار ساختمان و نحوه عمل آن با وجود پیشرفت های علمی هنوز بر زیست شناسان و دانشمندان دیگر پنهان مانده و فقط می دانند که :
زنبور عسل پس از مکیدن شیره گلها و گیاهان به وسیله خرطوم خویش آنرا به کیسه عسلی که در شکم است برده و پس از چند عمل شیمیایی شناخته و نا شناخته آنرا به مایعی خوشبو و خوش طعم ، شیرین ، مقوی ، نشاط آور و نیکو حضال تبدیل کرده و در سلولهای مومی شکل که از قبل ساخته است ذخیره می نماید .
برای تهیه یک کیلوگرم از این شهد گوارا زنبور ناگزیر است 120 تا 150 هزار بار شهد حمل کند وبرای فراهم نمودن آن ده میلیون گل را بازدید کرده و از آنها شهد ( انگبین ) تهیه نماید و مسافتی معادل هفت بار دور زمین پرواز کند . شهدی که بدین طریق فراهم می شود 40 تا 80 درصد آب است و زنبورداران عسل باید میزان آب آنرا به 18 الی 20 درصد برسانند تا عسل آماده شده بدست آید . برای تغلیظ نمودن آن زنبورداران عسل مجبور هستند شهدی را که روز به کندو حمل کرده و درون سلولهای شان ذخیره نموده اند شب هنگام مجددا از داخل شان ها مکیده و وارد کیسه عسلی خود می نمایند در آنجا کمی از آب آنرا جذب و موادی از قبیل هورمون ها و آنزیم ها به آن اضافه می نمایند و بعد داخل حجره ها می ریزند . این عمل توسط سایر زنبورها تکرار می شود و مقداری از آب آنهم در مجاورت هوای کندو که از بال زدن زنبورها ایجاد می شود تبخیر شده و در پایان مواد دیگری از قبیل اسید های آلی و مواد ضد عفونی کننده به آن اضافه می نمایند . عمل تغلیظ آنقدر ادامه می یابد تا عسل به غلظت طبیعی خود برسد ، آنگاه آنرا در داخل سلولها ذخیره می کنند و درب آنرا با موم می پوشانند بدین ترتیب عسل انبار شده می تواند برای مدت طولانی نگهداری شود .
این حشره با تمام کوچکی اش دو معده دارد ، شهد گلهای مکیده شده وارد معده اول می شود که بوسیله دریچه ای به معده دوم مربوط است . معده دوم عملیات گوارشی را انجام می دهد .
معده اول را کیسه عسلی یا چینه دان می گویند کلیه مراحل تبدیل شهد به عسل در این معده انجام گرفته و عسل رسیده و آماده شده از طریق خرطوم زنبور به سلولهای مومی شکل ریخته می شود . کیسه عسلی به وسیله دریچه ای به معده دوم ( معده اصلی ) منتهی می شود زنبور عسل در صورت لزوم جهت تغذیه خویش با اندک فشار بوسیله ماهیچه های اطرافش دریچه را باز می کند و از این طریق عسل مورد نیاز زنبور وارد معده اصلی شده و صرف تغذیه آن می شود و سایر عملیات از جمله گوارش و دفع مدفوع مربوط به این معده می باشد .
بعضی از افراد فکر می کنند که عسل مدفوع یا فضولات زنبور عسل است در صورتیکه کاملا اشتباه است مدفوع زنبور عسل ماده ای است آجری رنگ تا قهوه ای که عموما خارج از کندو دفع می شود و به هیچ وجه قابل استفاده نمی باشد در صورتیکه عسل محصول داخلی کندو و یک ماده غذایی بوده و با مدفوع زنبور قابل مقایسه نیست . بنابراین عسل نه تنها مدفوع زنبور نیست بلکه هیچ رابطه ای بین عسل و مدفوع زنبور وجود نداشته و ندارد .
به هر حال باید دانست که عسل ماده حیات بخشی است که از مواد بی شمار زنده گل و گیاه ترکیب یافته است نه از فضولات گل یا زنبور .
بر طبق تعاریف موجود در کشورهای پیشرفته و کشور ما ایران عسل به شهد گلها اطلاق می شود که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف ساخته باشد . حال اگر زنبوری به جای شهد گلها از قند سفید یا شکر استفاده نماید فرآورده آن را نمی توان عسل نامید .
زنبورداران عسل دارای نیروی ذاتی هستند که گلهای مفید را از غیر مفید تشخیص می دهند آنها با علاقه فراوان سراغ تمام گیاهان طبی و گلهای شفا بخش می روند و عصاره ذیقیمت این گلهای قشنگ و مفید را گرفته و به بهترین شکل در اختیار ما قرار می دهند . این عسل کاملا طبیعی و سرشار از مواد غذایی و حیات بخش بوده و می تواند تمام نیاز های غذایی را بر طرف کند ، زیرا که تمام عناصر و املاح و ویتامین هایی را که گل فراهم می کند و زنبور می پروراند و آن را قابل جذب در خون می سازد را دارا می باشد . از طرفی کیفیت عسل طبیعی 10 برابر بیشتر از عسل مصنوعی است که از دادن آب و شکر به زنبوران بدست می آید . عسل مصنوعی صرفا برای تغذیه زنبوران تا حدی مناسب بوده و برای انسان اهمیت چندانی ندارد .
آنزیم ها مواد پیچیده ای هستند که در سلولهای زنده تشکیل شده و در فعل و انفعالات حیاتی موجود نقش مهمی را بازی می کنند . عسل حاوی آنزیم های متفاوتی بوده که می تواند هر نوع قند دیگر را به قندهای مفید برای بدن تبدیل کند مهمترین آنزیم های عسل عبارتند از :
1- آنورتاز : این آنزیم از غده بزاقی زنبور ترشح و ساکارز موجود در شهد گل را به گلوکز و لوولوز تبدیل می نماید . فعالیت آنورتاز و دیاستازها که موجب تشکیل هیدروکسی متیل فورفورال ( HMF ) در عسل می شود بیانگر میزان حرارت دادن بیش از حد عسل خواهد بود .
2- آلفا و بتا آمیلاز :
منشا و عمل این آنزیم مشخص نیست ولی (آمون 1946)معتقد است که این آنزیم توسط زنبور عسل تهیه می شود.
3- گلوکز اکسیداز: این آنزیم از غده شیری زنبور عسل ترشح و باعث اکسید شدن گلوکز و تبدیل آن به اسید گلوکونیک و پراکسید ئیدروژن (2O2H) می شود.
4– آنزیم های دیگر:
مانند فسفاتاز و اینهیبین(inhibine) در عسل وجود دارند. اینهیبین خاصیت باکتری کشی دارد و از رشد باکتری در عسل جلوگیری می کند. آنزیم های عسل به مرور زمان و با درجه حرارت کاهش می یابد و ممکن است از بین بروند.
اسیدهای موجود در عسل در ساختن مزه خاص آن دخالت دارند.
PH اندازه گیری شده 490 نمونه عسل بین 3/42 تا 6/10 گزارش شده است (PH به طور متوسط 3/91).
PH عسل ایران بین 3/5 تا 4/8 گزارش شده است. اسید موجود درعسل احتمالا در عدم رشد میکروب ها در آن تاثیر دارد. بیشترین اسیدی که در عسل وجود دارد اسید گلوکونیک است که از تاثیر آنزیم گلوکز اکسیداز برروی گلوکز تولید می شود. در حین این واکنش پراکسید هیدروژن (2O2H) نیز تولید می شود که باعث جلوگیری از فساد آن در طول رسیدن می شود.
چندین اسید دیگر نیز در عسل وجود دارند که مقادیر آنها متغیر بوده و عبارتند از:
اسید استیک، اسید بوتریک، اسید سیتریک، اسید فرمیک،اسید لاکتیک، اسید مالیک، اسید پیروگلوتامیک، اسید فسفریک، اسید سوکسینیک، اسید اکسالیک.
عسل شامل مقدار کمی ویتامین های تیامین (B1)، ریبوفلامین(B2)، اسید پانتوتنیک(B5)، نیاسین(B3) و پیریدوکسین(B6) و اسید اسکوربیک (C) است.
با وجود اینکه مقدار ویتامین C اکثر عسل های جهان کمتر از 5 میلی گرم در 100 گرم عسل است، بعضی از عسل ها از جمله عسل نعناع دارای ویتامین C بالایی هستند (280-160 میلی گرم در هر 100 گرم) مقدار ویتامین C در بعضی از عسل های ایران بین 240-118 میلی گرم در 100 گرم عسل تعیین شده است.
اگرچه ویتامین های فوق الذکر در عسل به مقدار خیلی کم وجود دارند، اما از اهمیت زیادی برخوردار می باشند؛ زیرا آنها مخلوط با کربوهیدرات ها، املاح معدنی و اسیدهای آلی می باشند. مقدار ویتامین های موجود در عسل بستگی به مقدار گرده گلی دارد که توسط زنبوران عسل افزوده می شوند. عسل تصفیه نشده و عسل باموم (شان) از نظر ویتامین غنی است و تصفیه باعث کاهش ویتامین های عسل می شود. دانشمندان ویتامین های موجود در عسل را مرهون دانه های گرده آن می دانند.
شایان ذکر است که منشا ساختمانی عسل ارتباطی با دانه گرده ندارد و ممکن است بعضی مواقع گرده های ذخیره شده در کندو به مقدار جزئی با عسل مخلوط شوند.
عسل رقیق بد است . عسل غلیظ خوب است . این هم از باورهای غلطی است که باید اصلاح شود . رقیق یا غلیظ بودن عسل بستگی به دو عامل دارد . اول و مهمتر میزان آبی است که در عسل وجود دارد . دوم درجه حرارت محیطی که به هنگام خرید مشتری در آن قرار دارد . در تابستان عسل کمتر کش می آید در زمستان بیشتر . علت این است که بر اثر حرارت عسل شل می شود و بر اثر برودت خودش را به اصطلاح جمع می کند . به همین دلیل بر روی بسته عسل ها ی خارجی برچسب هایی برای راهنمای مصرف کننده دیده می شود به این مضمون که گرم کنید تا نرم شود ، سرد کنید تا سخت شود.
" WARM IT TO SOFTEN / CHILL IT TO HARDEN "
اما در مورد غلظت عسل های مختلف :
بطور مثال عسل جنگل های شمال ایران و عسل مرکبات رقیق تر از عسل ها مناطق کوهستانی مانند سبلان ، پلور ، محلات ، خوانسار و غیره هستند . به هیچ وجه این بدان معنی نیست که دسته اول از کیفیت پایین برخوردارند . هر دو عسل طبیعی و خالص هستند اما در یکی میزان آب موجود کمی بیشتر از دیگری است . در تعریف جهانی پذیرفته شده ، عسل قابل قبول برای عرضه به بازار عسلی است که از حداکثر %18 آب و حداقل % 82 مواد قندی ( عمدتا گلوکزو فروکتوز ) تشکیل شده باشد . آب بیش از 18 درصد در عسل موجب تخمیر می شود یعنی غلظت مواد قندی کمتر از82 % امکان رشد باکتری را فراهم می سازد اگر به عسلی برخوردید که رقیقتر از عسل های مورد شناخت شماست و از نظر ظاهری علایمی از ترشیدگی و تخمیر در آن نیست ، گمان مبرید که خدای ناکرده تقلبی است ، یا عسلی با درجه کیفیت پایین تر است از عسل هایی که مثال آوردیم آنهایی که در کنار دریای خزر ( مناطق مرطوب ) بدست آمده اند دارای 18 - 15 %
آب و آنهایی که در مناطق کوهستانی ( خشک ) تولید شده اند کمتر از %10 آب و بیشتر از %90 مواد قندی دارند . اما نمی توان گفت کدام عسل بهتر است . زیرا از نظر خاصیت عمومی و مشترک همه عسل ها که دارا بودن مواد قندی سریع الجذب برای بدن است هر دودسته مسانند . از نظر خواص طعم، بو ، مزه به گیاهی که زنبور روی آن نشسته است چه کسی می تواند بگوید خاصیت مثلا شهد گلهای بهار نارنج از شهد گون ، آویشن ، آلوچه ، گیلاس کمتر یا بیشتر است ؟ شاید جالب باشد بدانید که عسل مرکبات به خاطر میزان کم آن در دنیا نادرتر و در غرب خواهان بیشتری دارد در صورتی که به خاطر رنگ شفاف و زرد آن و غلظت پایین تر ، در بزرگترین بازار مصرف ایران ، تهران ، جایگاه بسیار پایینی دارد .
ژل رویال(شاه انگبین) چیست؟ ژله رويال توسط غدد بزاقي حلقي كارگران جوان ترشح شده كه به واسطه آن ديگر لارو هاي كندو را تغذيه كرده اين در حالي است كه تغذيه لاروهاي كارگر توسط ژله رويال از روز سوم رشد ، متوقف شده در حالي كه لارو هاي انتخابي بجهت ملكه شدن همچنان از ژله رويال تغذيه ميكنند .
از آنجا كه تولد ملكه جوان در يك كندو در فصول خواص و تحت شرايط خواص كندو امكان پذير ميباشد . توليد ژله رويال يك كاراساسي بوده و توسط زنبورداران متخصص تحت شرايط آزمايشگاهي خاص صورت پذير است و نیاز به آموزش دارد .
تركيب ژله رويال شامل :
آب
66 درصد
مواد قندي
15 درصد
پروتيد
10 درصد
ليپيد
6 درصد
فاكتور R
3 درصد
ويتامين ، ريزعنصرها و نمك هاي معدني
1 درصد
ژله رويال ماده ي است که به وسيله يک جفت غده مغزي زنبوران کارگر پرستاز در سنين 3 تا 12 روزگي ترشح و مورد استفاده ملکه در تمام طول عمر و نوزادان زنبور کارگر در مراحل اوليه رشد لارو به مدت سه روز قرار مي گيرد. ژله رويال هميشه به طور مستقيم به ملکه يا لارو کارگر داده شده و در کندو ذخيره نمي شود. تنها زمان ممکن بري برداشت ژله رويال زمان پرورش ملکه در مقطع بچه دهي کلني مي باشد. آنچه ملکه را از زنبوران کارگر متميز مي سازد نحوه تغذيه در طول مراحل ليسه اي ( شفيره اي) است. در واقع تمامي تخم هاي ماده مي توانند به يک زنبور ملکه تبديل شوند اما اين تنها زماني ممکن است که طي تمامي مراحل تکامل، شفيره ها همچون يک زنبور ملکه مورد مراقبت قرار گيرند و از ژله رويال تغذيه شوند. پرورش ملکه که توسط مکانيسم هي پيچيده ي در درون کندو تنظيم مي شود، يک سري کنش و واکنش هي هورموني و شيمييي در شفيره جوان به وجود مي آورد که موجب تبديل شفيره به زنبور ملکه مي شود. يک زنبور ملکه از خيلي جهات با يک زنبور کارگر متفاوت است موارد مصرف بره موم موارد مصرف بره موم در علم طب
اگر چه بره موم به عنوان يك داروي رسمي در ذنيا شناخته نشده اما در سال 1962 ميلادي به بعد در روسيه از آن به عنوان دارو استفاده ميشود ، همچنين در چين و كشورهاي اروپاي شرقي با آزمايشاتي كه صورت گرفته مواد دارويي زيادي در آن شناخته شده كه تكميل كننده و مكمل يكديگرند كه به همين علت نتوانسته اند بره موم مصنوعي توليد كنند .
بره موم اثر زيادي روي معالجه كردن بيماريهاي ويروسي ، آنفولانزا ، عفونت روده كوچك ، و همچنين فعاليتهاي ضد قارچي و ضد باكتريايي براي نمونه در مقابل باسيلوس سوبتيليس و آلوئي ، باسيلوس لاروه ، پروتئوس بولگاريس و ايشرشيا كولي B و همچنين باعث از بين بردن برخي تيپهاي استافيلوكوكس ، استرپتوكوكس ، و گونه هاي سالمونلا ميشود .
موارد استفاده در مقابل التهابهاي دروني و خارجي بدن منقبض كننده و خاصيت ضد روماتيسمي و درد و مفاصل ، فعال كننده و تحريك كننده سيستم ايمني و دفاعي بدن در مقابل بيماريهاي عفوني و واگيردار و به عنوان يك داروي خدر كننده و بيهوشي فعالتر نسبت به كوكائين جهت معالجات موضعي ، مصرف بره موم بجاي قرصهاي كلروكوئين بعنوان تسكين دهنده مالاريا همراه با تب و لرزهاي ستون فقرات ، توسعه شده است کاربردهای موم زنبور عسل كاربرد موم :
موم در دوران قديم جهت موميايي كردن مردگان مورد مصرف قرار مي گرفت .
ساختن رنگ و كاربرد هاي هنري
ماده اي غير قابل جايگزين براي نگهداري ملزومات چوبي از جمله مبلمان منزل و پاركتهاو كفپوشهاي چوبي ميباشد چرا كه علاوه بر نگهداري و ايجاد شفافيت طبيعي چوب ، بوي معطر آن فضا را تصفيه كرده و حشرات را دور مي سازد .
ساختن شمع
لوازم آرايشي و بهداشتي و دارویی
امروزه استفاده از موم هاي طبيعي پرس شده در كندو هاي برداشت شهد بسيار رايج شده چرا كه دراين حالت زنبورها تنها كارشان پر كردن آنها ميباشد ، به اين ترتيب ، زنبورداران عمدتاً توليد موم را به دلايل اقتصادي متوقف مي كنند زيرا براي ساختن يك كيلو گرم موم ، زنبور بايد چند كيلوگرم عسل مصرف نماييد
خواص و عمل مومها در تهية فرآورده هاي آرايشي و بهداشتي :
مومها در روغن ، محلول بوده و به اين سبب باعث افزايش خاصيت نرم كنندگي مواد بر روي پوست مي شوند .
مومها بعنوان مواد اوليه و ثانويه امولسيون كننده مصرف مي گردند .
مومها بعنوان قوام دهنده امولسيون ها بوده و بافت (ساختمان) و صافي آنها را بهبود مي بخشند.
در مواد خاصيت شفاف كننده و قالب پذيري ايجاد مي كنند خواص دارویی گرده گرده دارای تمامی مواد و عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف در بدن انسان است موادی چون اسیدهای آمینه ضروری مواد معدنی پرمصرف یا کم مصرف در بدن، ویتامینها و اسیدهای چرب ضروری، همه به مقادیر زیاد یا متوسط در گرده یافت می شود. بسیاری از مردم چنان تغذیه می کنند که علی رغم خوردن غذاهای مقوی، همواره کمبود برخی عناصر معدنی و بخصوص ویتامینها از جمله ویتامین E را دارند. از آنجا که مصرف کامل غذاها در بدن انسان و حیوانات مستلزم وجود تمامی عناصر و مواد مورد نیاز به مقدار کافی است و کمبود برخی مواد موجب کاهش بازده مصرف سایر مواد غذایی می شود مصرف گرده بعنوان مکمل غذایی می تواند این کمبودها را برطرف کند و باعث بالا بردن بازده متابولیسم مواد غذایی در بدن شود به همین جهت ملاحظه می شود که با مصرف گرده یا خاویار که حاوی ویتامینهای A و E فراوان هستند، شخص احساس افزایش قدرت بدنی و قدرت جنسی می کند. این توجیه از نظر یک متخصص تغذیه کاملا قابل قبول است. به همین ترتیب، چنانچه ویتامینهای A و E و عناصر معدنی کم نیاز و اسیدهای آمینه ضروری از هر منبع غذایی یا مکمل به انسان برسد، هر نوع کمبود این مواد مرتفع می شود و سوخت و ساز سایر مواد نیز بخوبی و با بازده بالا انجام می شود و مشابه اثرات مصرف گرده یا خاویار را شخص احساس خواهد کرد. به هر حال، بدلیل حساس بودن برخی اشخاص نسبت به مصرف گرده، مصرف آن باید با مقدار اندک؛ مثل، یک گرم در روز شروع شود و چنانچه حساسیتی به بار نیامد، می توان مصرف آن را تا حداکثر 12 گرم در روز (4 بار در روز – هر بار سه گرم) افزایش داد. ارزش غذایی گرده تعاریف فراوانی از خواص شگفت انگیز گرده برای مصرف در تغذیه انسان شده است. بی شک گرده بعلت داشتن پروتئین بالا و مقادیری از مواد معدنی، ویتامین ها و چربی ها، یک ماده مغذی است و همانطور که به همراه شهد، تنها غذاهای زنبوران عسل را تشکیل می دهند، قطعاً می تواند بعنوان یک ماده مغذی در تغذیه انسان و حیوانات نیز مطرح باشد. اما برخی از نوشته ها حاکی از خواص خارق العاده گرده در تغذیه انسان است که قطعا این خواص ارتباطی با مواد غذایی معمولی موجود در گرده ندارد، زیرا این مواد در غذاهای دیگر نیز بمقدار کم و بیش یافت می شود. بنابراین باید مواد خاصی در گرده وجود داشته باشد که بتواند سبب اثرات شگفت انگیزی چون دادن نیروی جوانی، افزایش قدرت جنسی در مردها و ... شود. از قدیم مصرف گرده در تغذیه انسانها مطرح بوده است، اما در سالهای اخیر، برخی از مردم با قرار گرفتن تحت تاثیر تبلیغات شرکتهای فراوری مواد غذایی که برای سود جویی، گرده را بعنوان یک ماده غذایی و دارویی خارق العاده معرفی کرده اند، به خوردن گرده روی آورده اند. ورزشکاران حرفه ای از گرده نیز همچون خاویار و برخی مواد دیگر بعنوان غذای خاص نیروزا استفاده می کنند. به هر حال بر اساس نظریات علمی، گرده از لحاظ تمامی اسیدهای آمینه ضروری، ویتامینها، مواد معدنی و ... یک منبع غذایی غنی، مغذی و مقوی به حساب می آید و د تغذیه زنبور عسل نقش بسیار مهمی دارد.
در تغذیه انسانی مصرف گرده فقط بمقدار یک قاشق چای خوری بهمراه عسل در چهار نوبت از شبانه روز توصیه شده است. اما در مورد خواص خارق العاده گرده و موادی چون خاویار و ... شاید بتوان به شرح زیر چنین خواصی را تشریح و احتمالا توجیح کرد. گرده گل اندازه گرده گل از كوچكترين آن (Myosotis ) يك هزارم ميليمتر تا بزرگترين آن گرده گل كدو دو دهم ميليمتر با رنگهاي متنوع از زرد كم رنگ تا قرمز و قهوه اي كاملاً متنوع است .
در کنار عسل و عسلک، گرده گل (عنصر پرزينگي گل) مهمترين غذايي است که زنبور عسل براي زيستن و رشد بدان نياز دارد و آن را از روي گلهاي گياهان جمع آوري و به کندو آورده و صرف تغذيه لاروها مي نمايد. بدون گرده لاروها و زنبورها قادر به ادامه حيات نيستند، البته موادي وجود دارند که در مواقع ضروري براي مدت کوتاهي مي توانند تا اندازه اي جانشين گرده گل شود و کمبودش را نسبتا جبران نمايد ولي جانشيني دائمي مشکل و غيرممکن است.
در حال حاضر قیمت هر 100 گرم گرده گل بطور متوسط بین 15 الی 25 هزار تومان متغیر است
براي تشخيص دقيق نوع گل و منطقه اي كه عسل از آن تهيه شده ار ست ، اقدام به تجزيه گرده گل ميكنند كه هيچگونه احتمال اشتباه در آن نيست از اين طريق ، ميتوان ارزش عسلهاي موجود در بازار را تشخيص داد و آنهايي كه مي خواهند عسلهايي را به جاي نوع ديگر معرفي كنند ، نا اُميد كرد .
تنها با ديدن خواص فيزيكي ظاهري عسل ( شكل ظاهري ، طعم ، رنگ و عطر ) نمي توان با اطمينان كيفيت آنرا مورد تائيد قرار داد و تنها روش بدون خطا براي ارائه كارت هويت براي يك عسل، همان تجزيه گرده گل است، زيرا عسل داراي تعداد بي شماري گرده بوده ( تنها در يك كيلوگرم عسل ، چند ميليون گرده گل يافت مي شود كه معمولاً از ديد چشم غير مسلح پوشيده است زنبور ملکه ملکه زنبور عسل به سادگی از کارگران و زنبور نر مشخص می‌شود. ملکه نسبتا درشت تر و درازتر از کارگران و درازتر از زنبوران نر است، ولی پهن‌تر از آنها نیست. از آنجا که شکم ملکه طویل و در سطح زیرین پهن است، طول بالهایش نسبت به بدن از بال کارگرها و زنبوران نر کوتاه تر است. نیش ملکه کمی خمیده است و نسبت به نیش کارگر دارای دندانه‌های کمتری است و فقط برای از بین بردن ملکه‌های رقیب بکار می‌رود. حرکت ملکه در حالت عادی ملایم است ولی در مواقع احتیاج می‌تواند با سرعت حرکت کند. تمام تخمهایی که در سلولها قرار دارد، بوسیله ملکه واحد کندو گذاشته می‌شود. این ملکه در جوانی در هوای آزاد با یک یا چند نر پشت سر هم جفتگیری و برای خود تا آخر عمر اسپرم ذخیره میکند.
فصل پرورش زنبورها فصل پرورش نوزادان در شرایط آب و هوایی معتدل ، به مقدار کم ، از اواسط دیماه شروع شده مرتب توسعه می‌یابد و اوایل اردیبهشت به حداکثر خود می‌رسد. در صورتی که شرایط اجازه دهد، فعالیت تولید مثل آنها ، به همین وضع ، تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا میکند و از آن به بعد رو به نقصان می‌گذارد. در ماههای آبان و آذر فعالیت زاد و ولد بکلی متوقف می گردد. نژادهای مختلف زنبورعسل از این حیث دارای خصوصیات متفاوت هستند. هنگامی که تولید مثل کلنی در حداکثر توسعه خود می‌باشد، یک ملکه ممکن است 1500 تا 2000 تخم در روز بگذارد.
پرورش ملکه در یک کلنی زنبور عسل ، پرورش ملکه ممکن است به یکی از علل زیر صورت گیرد:
نشاندن ملکه جدید به جای ملکه‌ای که به علت نامعلوم معدوم شده است.
تعویض ملکه‌ای که پیر شده ولی هنوز مایل است فعالیت داشته باشد.
برای ازدیاد کلنی یا بچه بیرون کردن.
در هر یک از حالات فوق ، کارگزاران موقعی اقدام به ساختن خانه ملکه و پرورش آن می‌کنند که ماده بخصوص جلوگیری کننده به آنها نرسد. در حالت اول ، چندین ملکه در خانه‌های اضطراری که با تغییر شکل خانه کارگران ساخته شده، پرورش داده می‌شوند. در ابتدای ساختمان خانه اضطراری ، سلول اصلی بوسیله مایع بخصوصی که از غده زیر فکی کارگران ترشح می‌شود، انباشته شده، لارو داخل سلول اصلی در سطح آن شناور می‌شود. به این ترتیب ، لارو وارد قسمت ویژه‌ای که برای پرورش ملکه ترتیب داده شده می‌گردد.
لاروهایی که برای پرورش اضطراری ملکه انتخاب می‌شوند اغلب دو روزه هستند ولی لاروهای سه روزه هم می‌توان یافت. معمولا کارگران کوشش می‌کنند که در پرورش اضطراری ملکه از لاروهای مسن‌تر استفاده کنند. در صورتی که لارو انتخاب شده برای پرورش ملکه دو روزه باشد، در حدود 11 روز بعد ، ملکه کامل از سلول خارج می‌شود و اگر شرایط هوایی مساعد باشد، در فاصله 10 روز بعد جفت گیری کرده خود را برای تخم گذاری آماده می کند. در این صورت ، از وقتی که کندو ملکه‌ای را از دست می‌دهد تا هنگامی که ملکه تخمگذاری جانشین آن گردد حداقل سه هفته طول می‌کشد.
جفتگیری ملکه باکره وقتی که تقریبا 5 -3 روزه است، قبل از پروازهای مخصوص جفتگیری پروازهای اکتشافی در اطراف کندو می‌نماید. جفتگیری معمولا در گرمترین اوقات روز صورت می‌گیرد. گاهی ملکه بعد از چند دقیقه جفتگیری کرده به کندو برمی‌گردد. مشاهده جفتگیری که مطمئنا در آسمان انجام می‌گیرد خیلی کم صورت گرفته است. زنبورهای نر در آسمان به سرعت در اطراف ملکه پرواز می‌کنند و هر یک کوشش دارند که خود را به او برسانند. این پرواز دسته جمعی مدتی بطور زیگزاگ ادامه دارد. زنبور نری که موفق به جفتگیری می‌شود آلت تناسلی و قسمتی از اعضای مربوط را از دست داده و می‌میرد.
در مدت کوتاهی که عمل جفتگیری انجام می‌گیرد، اسپرم نر به واژن ملکه وارد می‌شود. برای جلوگیری از خروج و ریزش اسپرم از واژن ، حشره نر بلافاصله دهانه خروجی واژن را با ماده ژلاتینی مخصوص مسدود میکند. اسپرماتوزوئیدها سپس به سمت کیسه اسپرم شناور و در آن متمرکز می‌شوند. در کیسه اسپرم ، اسپرماتوزوئیدها بطور منظم ، پهلوی هم و تقریبا بدون حرکت قرار می‌گیرند. ملکه معمولا قبل از اینکه شروع به تخم گذاری کند، چندین بار جفتگیری کرده به اندازه کافی برای آینده خود اسپرم ذخیره میکند.
تخمگذاری کمی بعد از اینکه ملکه جفتگیری کرد، توجه کارگران نسبت به ملکه بیشتر می شود. درهر جا که ملکه قرار گیرد حلقه‌ای از کارگران که اعضای آن مرتب تغییر میکند، تشکیل می‌گردد. زنبورهای کارگر جوان اقدام به تغذیه ملکه می‌کنند و بدن او را بوسیله شاخکهای خود لمس نموده با دهان می‌لیسند تا مواد مترشحه ملکه را دریافت کرده بین سایر زنبورها تقسیم کنند. ملکه هنگام تخمگذاری در روی شانه‌ها ، روی قاعده مشخصی حرکت میکند. ابتدا سر خود را وارد تک تک سلولها نموده آنها را آزمایش میکند و سپس تخمی در آن قرار می‌دهد. برای این منظور ، شکم خود را خم کرده انتهای آن را داخل سلول میکند.
دیدن ملکه بعضی از مربیان وقت زیادی برای جستجوی ملکه صرف می‌نمایند ولی بهتر است به جای این کار اطلاع حاصل کنند که ملکه خوب کار میکند یا خیر. اگر در کندو به مقدار کافی نسل زنبور در مراحل مختلف دیده شود که در قابها بطور منظم برقرار شده‌اند، نشان می‌دهد که فعالیت ملکه رضایت بخش می‌باشد. بنابراین ، احتیاجی نیست که تمام کندو بازرسی شود و امتحان یکی دو قاب نسل کافی است. ولی اگر حتما لازم باشد که ملکه دیده شود باید کندو را با آرامش کامل باز نمود.
وارد کردن ملکه تازه به کندو این عمل به منظور تعویض ملکه صورت می‌گیرد. در این روش ، مربیان ملکه لازم را از موسسات تربیت ملکه خریداری و از آن استفاده می‌کنند. می‌توان تعویض ملکه را در هر موقع سال عملی نمود ولی اغلب آن را در اواخر دوره عسل کلی و یا در اوایل بهار انجام می‌دهند و معمولا در بهار ، هنگام جلوگیری از بچه دادن، به این کار اقدام می‌کنند. در هر صورت ، برای شروع به این کار ، باید نصف روز یا چند ساعت قبل از آن که ملکه جدید وارد شود، ملکه سابق را بگیرند و بیرون کنند.
لوازم مورد نیاز برای زنبورداری یک کندوی خوب باید از ورود زنبورهای مهاجم جلوگیری کند. مقاوم در برابر اثرات مخرب نور خورشید و باران باشد. مانع از نفوذ موریانه‌ها گردد. اغلب کندوها چوبی هستند. قسمتهای مختلف یک کندو از پایین به با لا تخته تحتانی ، طبقه ، پنجره ملکه ، قابها و زیرسازی آنها ، صفحه جدا کننده ، سرپوش ، ابزارآلات زنبورداری لباس کار زنبورداری ، یک جفت پوتین یا چکمه خوب ، یک جفت دستکش ، توری جهت پوشاندن صورت ، دودی یا دودکن ، کاردک زنبورداری ، کلاه ، برسی یا شاه پر ، قفس ملکه ، بچه گیر ، یک قوطی کبریت.
دودی یا Smoker زنبوران عسل تندخو به سادگی به زنبوردار اجازه خارج کردن عسل از کندو را نخواهند داد. برای تخفیف دادن حملات آنها و یا اداره کردن زنبوران زمانی که کندو مورد بازدید قرار می‌گیرد از وسیله‌ای به نام دودی یا دود کن استفاده می‌شود. برخی از دودکنها از قلع و برخی از مس یا استیل ضد زنگ ساخته شده‌اند و یک دودکن باید دمنده قوی و مخزن آتش مناسب داشته باشد. بسته‌های مقوای نازک ، گونی کنف خشک و بخصوص پوسیده ، تکه‌های پارچه یا لباس پشمی کهنه ، چوب پوسیده و پهن گاو بهترین سوختها برای دودکن به حساب می‌آیند.
نا هنجاری ها و بیماری های غیر عفونی زنبور عسل
زنبوران عسل احتمالاًنخستین بی مهرگانی هستند که بیماری های آنها گزارش شده است . عوامل محیطی و ژنتیکی در تندرستی زنبوران عسل موثر اند . باکتری ها، ویروس ها ، قارچ ها ، تک یاخته ای ها و.... از جمله عوامل محیطی هستند که باعث بروز بیماری های عفونی و مسری می شوند . سالانه در اکثر نقاط دنیا بیماری ها ، آفات و شکارچیان زنبور عسل صدمات جبران نا پذیری را به زنبورداران وارد می کنند . این در حالی است که با شناخت کامل بیماری ها و پیشگیری و درمان به موقع از بروز ضرر و زیان جلوگیری به عمل می آید . نا هنجاری های ژنتیکی و غیر عفونی زنبوران عسل حالات خفته ای هستند که به تدریج راندمان تولید را کاسته و در نهایت کلنی را به سوی نابودی پیش می برند . کاهش جمیت از پر جلوه ترین نتیجه های این ناهنجاری است . با کاهش جمعیت ، انواع بیماری های عفونی ، آفات و شکارچیان به آسانی به سمت این کلنی ها هجوم می آورند و به نابودی کلنی سرعت بخشیده و باعث آلودگی زنبورستان می شوند. احتمال وقوع این ناهنجاری پایین است و به آسانی قابل درمان می باشند . (مثلاًدر حد تغییر مکان و یا ورود زنبوران نر جوان غریبه به زنبورستان و منطقه) گاهی زنبور عسل (ملکه ، کارگران و نرها) به دلایلی جز آفات وبیماری ها ، دچار ناهنجاری ها یا حالات غیر طبیعی می شوند . این حالات عبارتند از مرگ ومیر ، بد شکل شدن و اختلالات فیزیو لوژیکی و ژنتیکی که ممکن است بر اثر شرایط محیطی نا مساعد، بدی تغذیه ، اختلالات عمومی و جهش ژنها به وجود آید. اطلاعات کنونی ما از بیماری های غیر عفونی و حالات غیر طبیعی زنبور عسل ناچیز است اکثر این ناهنجاری ها به طور سطحی و غالباً به عنوان نتایج بررسی هایی که برای مقاصد دیگر انجام می شود شناخته شده اند . ناهنجاری های زنبور عسل را نباید بر پایه کنجکاوی صرف مورد بازدید قرار داد بلکه منبع تحقیقی با ارزشی است که به ما کمک می کند تا حالات طبیعی و نیز رشد و تکامل و رفتارهای غیر طبیعی این حشره را شناسایی کنیم .
لاروهای پراکنده
حفظ حالت تراکم و فشرده حجره های پرورش نوزادان امری ضروری است تا زنبورانی کارآمد به وجود آید . اما مکرر دیده می شود که قاب پرورشی نوزاد حالت تراکم خود را از دست می دهد . چنین حالتی را حالت لارو پراکنده می نامند . ناهنجاری لارو پراکنده حالتی اغفال کننده است . این حالت می تواند نتیجه بیماری های عفونی و ناهنجاری های ژنتیکی باشد .
تشخیص سریع علل ناهنجاری لارو پراکنده بدون فراهم آوردن سایر مدارک می تواند غیر ممکن باشد . در نتیجه دقت در بازدید و بررسی سایر علائمی که طیف بیماری های لارو پراکنده را در بر می گیرند درتشخیص بیماری مفید خواهد بود در ادامه با چند علت شناخته شده ناهنجاری لاروهای پراکنده آشنا می شویم .
تخم های عقیم
گاهی یک ملکه که به تازگی جفت گیری کرده است شروع به تخم گذاری کرده ظاهراً به طور طبیعی تخم گذاری را ادامه می دهد اما بیشتر این تخم ها تفریخ نمی شوند (باز نمی شوند) این تخم ها را اگر زنبوران کارگر بیرون نبرند عاقبت چروکیده می شوند . بعضی اوقات ملکه ای در خانه ای که تخم چروکیده دارد مجدداً تخم دیگری می گذارد . زنبوران پرستار گاهی غذای لارو را در تعدادی از خانه ها که تخم تفریخ نشده دارند ذخیره می کنند . باید دانست تخم های عقیم که در داخل حجره های مخصوص زنبوران نر گذاشته می شود بیشتر از تخم های موجود در حجره های مخصوص زنبوران کارگر دوام نخواهد آورد .
به هر حال تعدادی از تخم ها تفریخ می شوند و به زنبورهای به ظاهر معمولی نر و کارگر تبدیل می شوند و یک ملکه نیز از چنین لاروهایی به وجود می آید.
ناتوان بودن این گونه تخم ها برای زنده ماندن هنوز ناشناخته است ولی احتمالاً عوامل ژنتیکی در آن تاثیر دارند شاهدی که به این احتمال وجود دارد این است که مجموعه ای از این حالات در فرزندان ملکه ، یا فرزندان ملکه ای که از ملکه های مادر مربوطه به وجود آمده اند دیده می شود . بعضی از گزارش ها در مورد تخم های عقیم حاکی است که تعدادی از ملکه ها که تخم های طبیعی تولید می کرده اند بعد از مدتی تخم های عقیم گزارده اند . برای توضیح این حالت می توان گفت که احتمالاً گذاردن تخم عقیم به وسیله این نوع ملکه ها به تعویق افتاده است.
**************************************************************
کریستاله شدن عسل (شکرک زدن ، Granulated )
ترکیبات عسل به نوع شهد گیاهی که توسط زنبوران عسل جمع آوری می شود بستگی دارد اما به طور معمول هر 100گرم عسل محتوی 20گرم آب و 80 گرم ماده جامد است.
95 تا 99 % ماده جامد را قندها و مابقی شامل مواد معدنی ، آنزیم ها ، گرده گل ، اسید های آلی ، پروتئین ها ، ویتامین ها و.... می باشد. قند های فروکتوز وگلوکر (85 تا 95 % کل قندها) به نسبت 38% و31% بیشترین نوع میانگین قند عسل را تشکیل می دهند.
با توجه به موارد مذکور می توان گفت عسل محلولی فوق اشباع از قند است . به عبارت دیگر مقدار قند بیشتری نسبت به آنچه در محلول می تواند باقی بماند در عسل وجود دارد .
بسیاری از مصرف کنندگان در این باورند که عسل شکرک زده فاسد شده یا با افزودن شکر به آن ، تقلبی صورت گرفته است .
برخی از انواع عسل ها مانندعسل آفتابگردان ، عسل کلزا ، عسل لیلکی (نوعی اقاقیای وحشی ) ، عسل مرکبات و.... با توجه به ترکیبات خاص شهد وعسل شان چند هفته پس از استخراج شکرک می زنند درمقابل بعضی عسل ها مانند عسل اقاقیا تا چندین سال شکرک نمی زنند .
همچنین عسل هایی که از گلوکز خالص تشکیل شده اند (عسل های صد درصد تقلبی ) هرگز شکرک نمی زنند در نتیجه تشکیل بلورهای شکر درون عسل معیاری مناسب برای تشخیص طبیعی بودن عسل نمی باشد. شکرک زدن وسفید شدن عسل نتیجه تشکیل بلور گلوکز منو هیدروژنه است . هنگام شکرک زدن ، ملکول آب آزاد شده در نتیجه بر مقدار آب درونی عسل افزوده می شود و نیز خطر تخمیر افزایش می یابد .
عوامل مؤثر در کریستاله شدن عسل
- دما : مطلوبترین دما برای شکرک زدن عسل بین 5 تا25 درجه سانتیگراد است.
- گلوکز : افزایش نسبت قند گلوکز به قند فروکتوز .
- رطوبت : رطوبت بالای 20% باعث تسریع در شکرک زدن عسل می شود.
- ناخالصی ها : اجسام خارجی چون گرده گل ها ، ذرات موم ، قطعات بدنی زنبوران عسل گرد وغبار و مواد کلوئیدی می توانند به عنوان هسته های تشکیل بلور مؤثر می باشند.
راههای جلوگیری از کریستاله شدن عسل
- نگهداری عسل در دمای بالای 25 درجه سانتیگراد یا پایین تر از 5 درجه سانتیگراد
نگهداری عسل در دمای بالای 25 درجه سانتی گراد به تدریج باعث از بین رفتن مواد
معطر ، برخی آنزیم ها ، ویتامین ها ودیگر مواد فرار عسل در نتیجه افت کیفیت عسل می شود . نگهداری عسل در دمای کمتر از 5 درجه بهترین دما برای نگهداری عسل می باشد .
- صاف کردن عسل : عبوردادن عسل استخراج شده از صافی هایی با سوراخ های 1/ تا 2/ میلیمتر.
طی این عمل اکثر ناخالصی های عسل حتی آنهایی که مثل گرده گل ها مفیدند و طی جمع آوری شهد توسط زنبور عسل با شهد و عسل مخلوط شده از عسل جدا می شوند . جدا کردن ذرات ریز گرده گل از اثرات تغذیه ای و درمانی عسل می کاهند.
- حرارت دادن پس از عبور از صافی ها ، باعث از بین رفتن اجسام خارجی باقی مانده و کاهش میزان رطوبت عسل می شود که طی آن کریستاله شدن وتخمیر عسل به میزان قابل توجهی کنترل می گردد . میزان حرارت دهی ومقدار زمان حرارت دهی در کیفیت نهایی عمل مؤثر خواهد بود . سرد کردن عسل بلافاصله پس از حرارت دهی ازکاهش افت کیفیت عسل میکاهد.
قراردادن عسل درون آب درحال جوش باعث خریب بسیاری از مواد مفید و مؤثر در عسل خواهد بود.
عسل کرمی (Honey cream)
عسل هایی که طی فرآوری ای ساده به عسل شکرک زده همگن ، با دانه های رس نرم (بلور های ریز کریستاله شده ) تبدیل می شوند . این نوع عسل ها که به عسل کرمی معروف است به علت عدم فراوری بیش از حد معمولاً مورد استقبال خوب مصرف کنندگان اروپایی ، امریکایی و ژاپنی قرار می گیرد .
اگرچه این نوع عسل هابرخی خواص فیزیکی عسل های معمولی را ندارند اما در عوض بسیاری از خواص عسل که طی فرآوری و آماده سازی برای بسته بندی از بین می رود را دارا هستند.
***************************************************************************
آزمایشی ساده برای تشخیص تقلبی بودن عسل
انواع عسل های تقلبی :
1- عسل هایی که بخشی از آن تقلبی است :
الف) با استفاده از زنبور : در این روش با تغذیه زنبور توسط شربت قند عسل تقلبی بوجود می آید
ب) بدون استفاده از زنبور : با مخلوط نمودن عسل طبیعی با مواد گلوکزی (شربت قند) وشیره های میوه عسل تقلبی بوجود می آید
2- عسل هایی که صد درصد تقلبی اند :
دراین روش بدون دخالت زنبور ، توسط انسان ازشیره میوه یا مواد قندی ، موادنشاسته ای ، اسانس ها و .... عسل ساخته می شود.
تنها راه شناسایی دقیق عسل های طبیعی وتقلبی استفاده از روش های آزمایشگاهی است. بین عامه مردم متداول است که به صورت تجربی با استفاده از برخی خواص فیزیکی عسل مانند چسبندگی ، غلظت ، خاصیت جذب آب ، کشش سطحی ، خواص گرمایی ، رنگ عسل و کریستاله شدن ، طبیعی بودن عسل را تشخیص دهند.
استفاده از این روشها برای شناسایی عسل روشهای مطمئنی نیستند .
با استفاده از خاصیت چسبندگی عسل روشی ساده برای تشخیص احتمالی عسل طبیعی ذکر می گردد البته این آزمایش برای عسل ها ی مرکبات که درصد آب بالایی دارند توصیه نمی گردد.
ریختن مقداری عسل (در دمای محیط ) درون آب سرد و مشاهده ان مقابل نور در زمینه ای تیره .
کاربر گرامی چنانچه در این مورد و سایر موارد مربوط به زنبور عسل سوالی دارید می توانید در نظر سنجی سوالتان را مطرح نمایید.
*************************************************************
بچه دهی (Swarming )
بچه دهی Swarming))صفتی ژنتیکی است که طی آن جمعیت کلنی به دو بخش مساوی تقسیم می گردد. این عمل زنبوران عسل از نظر اکثر پرورش دهندگان صفتی نا مطلوب بشمار می آید که مخصوصاً در زنبورستان های بزرگ زنبورداران هزینه و وقت زیادی را صرف کنترل آن می نمایند . اصولاً ازدیاد تعداد کلنی ها در مدیریت های موفق غیر ضروری است اما ازدیاد جمعیت کلنی ها امری موثر در افزایش تولیدات خواهد بود . جلوگیری کامل از بچه دهی کلنی تقریباً عملی نیست ولی در بعضی موارد می توان به مقدار قابل ملاحظه ای از میزان آن کاست .
جمعیت کلنی به دلایلی که بعداً ذکر خواهد شد اغلب در روز های گرم ماه های اردیبهشت ، خرداد و تیر ماه بین ساعات 10 صبح تا 3 بعد از ظهر به دو قسمت مساوی تقسیم خواهد شد . جمعیتی که قرار است از کندو خارج شود قبل از خروج با هجوم به سمت حجره های ذخیره عسل ، عسلدانهای خود را پر می کنند و به همراه ملکه مادر (ملکه پیر) از کندو خارج می گردند . این جمعیت پس از اینکه چند دقیقه در هوا به اطراف پرواز کردند عاقبت بر روی شاخه درخت ، بوته ، حصار ، ستون و یا حتی سیم های برق که در آن حوالی است فرود می آیند ، به یکدیگر متصل می شوند و تشکیل خوشه می دهند . ملکه چندین روز قبل از بچه دهی تخم گذاری را متوقف می کنددر نتیجه ، تخمدانهایش کوچک شده و ، وزنش نیز کاهش یافته ، می تواند مقداری پرواز نماید . ملکه معمولاً دورتر از سایر زنبوران اقدام به خروج می نماید . چنانچه به هر دلیلی ملکه از بین برود جمعیت بچه کندو دوباره به کندوی مادری باز خواهند گشت . در صورتی که بچه به حال خود رها گردد و توسط زنبوردار درون کندو اسکان داده نشود خود زنبوران پس از مدتی به پناهگاهی که برای ساخت لانه مناسب باشد نقل مکان می کند این پناهگاه می تواند شکاف درخت ، کندوها خالی ، شکاف صخره ، درون غارها ، خانه های مخروبه و... باشد.
استقرار بچه
همانطور که ذکر شد بچه کندو پس از خروج از کندو و مدتی پرواز حوالی کندو بر روی شاخه درخت یا بوته ، حصار ، ستون و سیم برق تشکیل خوشه می دهد . در هر صورت جمعیت بچه باید درون کندویی با چند قاب همراه با پایه مومی منتقل شود . اگر جمعیت بچه برروی ساقه یا شاخه درخت تشکیل خوشه دهد ، چنانچه شاخه مورد نظر قابل برش باشد باید آنرا برید و درون کندو ، جمعیت را تکانید . چنانچه خوشه روی شاخه های بلند درخت مستقر شد با نردبان باید شاخه را برید و جمعیت را درون کندو تکانید . در صورتی که نردبان در دسترس نباشد می توان از چوب بلندی که در قسمت انتهایی آن سبدی متصل است استفاده کرد . بدین ترتیب که با تنظیم چوب و سبد زیر خوشه و ایجاد ضربه ای ناگهانی خوشه را درون سبد ریخت و سپس جمعیت درون سبد را روی پارچه سفید و یا روزنامه ای که جلوی درب ورودی کندو پهن شده تخلیه نمود تا خود زنبوران بتریج وارد کندو شوند . چنانچه بچه بر روی ساقه ضخیم درخت باشد قابی محتوی نوزاد سر باز یا قابی که عسل آن تخلیه شده باشد در نزدیکی جمعیت می گیریم و با برس یا دود زنبوران را روی قاب هدایت می کنیم و سپس قاب مورد نظر را به کندو انتقال می دهیم .
چنانچه زنبوران روی دیوار یا روی زمین فرود آمدند با قرار دادن سبد و یا کندویی خالی روی خوشه موفق به گرفتن این نوع بچه نیز شده اید . در این مورد از قاب های محتوی نوزاد و برس یا دودی نیز می توان استفاده نمود .چنانچه بچه به بوته ای آویزان شود با قرار دادن کندویی با چند قاب زیر خوشه ، با تکان های آرام و متوالی خوشه را به کندو انتقال می دهیم . در صورتی که بچه کندو بر روی سیم ها خوشه تشکیل دهند با استفاده از چوبی بلند که در انتهای آن سبد وصل شده بچه را به کندو انتقال می دهیم . 2 الی 3 روز بعد از بچه دهی و استقرار آن درون کندو ، جمعیت باید تغذیه گردد .
دلایل بچه دهی
همانطور که قبلاً ذکر شد بچه دهی صفتی ژنتیکی است . نژاد کارینولی ، نژادهای آفریقایی و نژاد ایرانی تمایل زیادی به بچه دهی دارند. در مقابل نژاد های اروپایی ، قفقازی و ایتالیایی تمایلی ضعیف به بچه دهی دارند . علاوه بر ژن عوامل محیطی محرک دیگری نیز در بچه دهی موثر اند که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود :
- تراکم زیاد زنبوران در کندویی که جمعیت بالایی دارند .
- عدم جای کافی برای ذخیره عسل و پرورش نسل
- ممکن است ملکه پیر شده باشد
- ممکن است کندو غیر استاندارد باشد
- افزایش دمای کندو
- وجود نسل فراوان در کندو
- وجود قاب های کهنه که حجرات آن در اثر کثرت استعمال تنگ شده است
- عدم رضایت از عملکرد ملکه
- افزایش تعداد بیش از حد زنبوران نر
- عدم رعایت فاصله مناسب بین قاب ها (تهویه مشکل و فعالیت در تنگنا)
- همخونی و....
راه های کنترل بچه دهی
عمل بچه دهی در طبیعت زنبوران عسل قرار داده شده تا در مواقعی که با برخی از مشکلات مواجه شد با اقدام به این کار مشکل خود را رفع کند برای کنترل بچه دهی باید طوری عمل کرد تا حتی الامکان زنبوران با این مشکلات مواجه نشوند :
- بیشترین عامل بچه دهی ملکه های پیر می باشند . به علت اینکه زنبوران به ضعف ملکه در توالد نسل پی برده اند با بچه دهی مقدمات اخراج ملکه را فراهم می سازند . با دوره تعویض مناسب ملکه می توان تا حدودی بچه دهی را کنترل نمود .
- علاوه بر اینکه ملکه باید جوان باشد ، جای کافی برای تخم گذاری ملکه نیز باید فراهم گردد . در صورت کمبود جا برای پرورش نسل می توان با اضافه نمودن طبقه یا برداشت قاب نوزاد و جایگزینی آن با قاب خالی فضای کافی را برای تخم گذاری و توالد نسل در اختیار ملکه جوان قرار داد .
- باید کندو را در محلی قرار داد که زنبورها در تابستان از آسیب گرما محفوظ باشند .
- در ساخت کندو و قاب ها استانداردهای رایج را رعایت نمود . فاصله قاب ها را طبق استاندارد تنظیم نمود و شان های سیاه را از کندو حذف نمود.
- در برخی موارد با حبس کردن ملکه ، طی توقف چند روزه تخم گذاری ، تعدیل جمعیت صورت می پذیرد و جای کافی برای پرورش نسل های بعدی بوجود می آید . در برخی موارد بال های ملکه قیچی می شود تا اینکه ملکه نتواند پرواز نماید و بچه را همراهی نماید و برخی موارد هم حصار هایی جلوی درب ورودی کندو مستقر می گردد تا اینکه ملکه نتواند از کندو خارج شود . خراب کردن سلول های پرورش ملکه نیز بچه دهی را به تعویق می اندازد .(موارد مذکور در مواقع اضطراری توصیه می گردد و راه حل های مناسبی برای کنترل بچه دهی نمی باشند)
- با توجه به اصل (افزایش جمعیت زنبوران آری ، تقسیم جمعیت نه) روشی متداول و مفید در پیشگیری از بچه دهی عبارت است از: اضافه کردن یک طبقه به کندو و انتقال تمام قاب ها به طبق بالا به جز قابی که حاوی ملکه است . قرار دادن شبکه جدا کننده ملکه بین دو طبقه . قرار دادن قابهای خالی در طبقه پایین برای تخم ریزی ملکه . در این روش پس از مدتی نسل طبقه بالا به زنبوران بالغ تبدیل شده و قابهای طبقه پایین دارای نسل می گردند و جمعیت به حد مطلوب افزایش می یابد و جای کافی برای ذخیره عسل نیز به وجود می آید .
- پس از استقرار بچه کندو ، تعویض ملکه پیر از جمله اموری است که باید در صدر کار های مربوط به آن کلنی انجام پذیرد .
