ز سیر تا پیاز درباره پوست و چرم شترمرغ
لطیف چون پر مرغ مقاوم چون پوست شتر!
چرم حاصل از پوست شتر مرغ از جمله قیمتی ترین فراورده های حاصل از این حیوان است.
زیبایی منحصر به فرد، مقاومت ، لطافت و استحکام از مشخصات چرم شتر مرغ است.ظاهر چرم شترمرغ دارای رخی بسیار زیبا است. در مقایسه با سایر چرم ها ، چربی طبیعی که در پوست شتر مرغ وجود دارد باعث انعطاف پذیری و مقاوم بودن آن در مقابل خشکی و ترک خوردگی می شود. وجه تمایز و زیبا کننده چرم این حیوان وجود نقاط مربوط به فولیکول‌های ساقه پر بر روی سطح آن است. مقاومت چرم شترمرغ شش برابر مقاومت چرم گاو است. این ویژگی به همراه لطافت و نرمی قابل توجه و مثال زدنی آن باعث شده است که این محصول در رديف پوست هاي گران قيمت در جهان مانند كروكوديل قرارگیرد. بر روی بخش اعظمی از مرکز یک تخته پوست شترمرغ و حواشی برش خورده آن، اثر رستنگاه پرها به صورت مشخص به صورت سوراخ های یکدست و منظمی دیده می شود که رخ چرم حاصله و محصول نهایی را به صورت طبیعی بسیار زیبا می کند.معمولا پس از کشتار پرنده پس از برش و پوست کنی، عملیات شستشو،آهک دهی،و سپس آهک زدایی پوست انجام و آماده ورود به مرحله دباغی می شود.
پس از ورود پوست به مرحله دباغی همچون سایر پوست ها بوسیله مواد معدنی و در مواردی مواد گیاهی دباغی و ریتانینگ شده و پس از عبور از مراحل مختلف، محصول در نهايت به چرمی گرانبها تبدیل می شود. چرم حاصله معمولا در حین تولید و در درام ويا به شيوه هاي متداول ديگر رنگرزی می شود.چرم پس از رنگرزی به گونه ای تکمیل و پولیش می شود که الگوی زیبا و طبیعی رخ چرم حفظ شده و ظاهری جذاب نرم، درخشان و در عین حال مقاوم داشته باشد.
مصارف عمده چرم شترمرغ در جهان
رخ متفاوت و زیبا، نرمی، قابلیت خمش، و مقاومت بسیار زیاد ویژگی متمایز کننده این چرم از چرمهای دیگر است. عمده محصولات توليدشده از چرم تولید شده شترمرغ شامل انواع کیف های دستی ،کفش، پوتین ، کت و پالتو است. سالن های مد اروپایی سالهای متمادی است که از چرم شترمرغ برای تهیه کیف استفاده می کنند.البته در آمریکابیشتر از چرم این حیوان برای تولید چکمه و کمربنداستفاده می شد. به واسطه لطافت منحصر بفرد چرم شترمرغ برخی کارخانجات اتومبیل سازی و یا تولید کنندگان وسائل جانبی خودرو نیز طی سالهای اخیر از این محصول برای تولید روکش صندلی،داشبورد، خاک گیر دنده، روکش فرمان و حتی روکش در خودروهای گران قیمت استفاده کرده اند.استفاده از چرم شترمرغ برای تزیینات اتومبیل بیشتر در اروپا متداول است. تولید کنندگان شناخته شده محصولات ورزشی جهان نیز از مقاومت قابل توجه این چرم در عین نرمی ، لطافت و زیبایی آن برای تولید کفش های مختص ورزش های خاص استفاده می کنند.این نوع چرم در سال های اخیر جای پای خود را در تولید مبلمان خانگی و اداری نیز به تدریج باز کرده است.
تاریخچه شترمرغ
پرورش شترمرغ تاریخچه پرفراز و نشیبی داشته است. شترمرغ برای اولین بار سال 1850 در آفریقای جنوبی !؟. مدت پنجاه سال پرورش و توسعه آن بسیار کند بود و صرفا با هدف تامین گوشت مورد توجه بود. در سال 1945 و بعد از جنگ جهانی دوم کلین کارو(kelin karoo ) در آفریقای جنوبی شرکت بزرگی را تاسیس کرد تا صنعت پرورش شترمرغ و متعاقب آن چرمسازی در این رشته را دنبال کند. به تدریج تقاضای محلی و منطقه ای برای گوشت این حیوان زیاد شد و ضرورتا نیاز به کشتارگاه موجب ایجاد اولین کشتارگاه اختصاصی شترمرغ در سال 1963-64 گردید. خرید و فروش پوست شترمرغ از ابتدای دهه 70 میلادی زمانی شروع شد که به همین منظور یک کارخانه چرمسازی توسط کلین کارو در حوالی کشتارگاه مذکور تاسیس شد کارو برای این کار اطلاعات لازم و آموزش های کافی را در اروپا بدست آورد..قبل از آن اطلاعات در مورد چرم شترمرغ بسیار کم بود. آن زمان عمدتا پوست را به چرمسازی های انگلستان میفرستادند.
از چرم شترمرغ ابتدا در اروپا و آمریکا بیشتر برای تولید چکمه های Cowboy کابوی استفاده می شد.اما از سال 1980 تقاضا برای چرم شترمرغ در آمریکا و اروپا رو به فزونی قابل توجهی گذاشت. امروزه با گذشت 150 سال و ایجاد کارخانجات چرم شترمرغ در آمریکا و اروپا هنوز kelin karoo حرف اول را در این صنعت می زند.
قابلیت های تولید پوست در یک مزرعه
هر قطعه شترمرغ بطور متوسط 50 تا 60 سال میتواند عمر کند. اما سن کافی برای بالغ شدن و کشتار یک شترمرغ در مزارع پرورش عمدتا حدود یکسال است. وزن حیوان بین 90 تا 110 کیلوگرم و قد آن از 100 تا 250 سانتی متربا توجه به نر و مادگی حیوان و نِژاد آن متغییر است. شترمرغ مادر از سن 2 سالگی قادر به تخم گذاری است و بطور میانگین 50 الی 70 تخم در سال تولید میکند که بطور متوسط 40 تخم هر شترمرغ قابلیت تبدیل به جوجه دارند. شترمرغ در سن کشتار حدود 35 تا 45 کیلوگرم گوشت دارد. میزان پوست هر شتر مرغ بالغ در کشورهای اصلی پرورش دهنده این حیوان به طور متوسط به 12 تا 16 فوت مربع می رسد و بطور متوسط هر فوت مربع آن ۳۵ دلار قیمت گذاری می شود..معمولا از یک شتر مرغ بالغ مزارع داخلی کشور بطور میانگین بین 2/1 تا 5/1 متر مربع( 12 تا 15 فوت مربع) چرم با کیفیت به دست می آید که این میزان با رعایت اصول صحیح پرورش در مواردي قابل افزایش است.
بر اساس آمار مقایسه ای ارائه شده توسط معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی یک شتر مرغ مادر در سال قادر به تولید 40 جوجه است که هر یک از این جوجه ها در یک دوره 10 تا 13 ماهه بالغ و آماده کشتار می شوند. در حالیکه در این مدت یک گاو مادر صرفا قادر به تولید مثل یک گوساله گوشتی خواهد بود. بر این اساس تولید پوست ناشی از عرضه شترمرغ های گوشتی حاصله در این دوره زمانی می تواند بالغ بر 100 مترمربع باشد در حالیکه در پایان دوره زمانی پرورش یک گوساله گوشتی که طولانی تر از مدت زمان لازم برای شترمرغ نیز است صرفا یک تخته پوست گاوی حاصل می شود که حداکثر 7/2 متر مربع خواهد بود.
نگاهی به قیمت های پوست خام و دباغی و چرم شترمرغ در بازار
بر اساس اطلاعات بدست آمده در بازار در حال حاضر پوست خام شترمرغ با توجه به درجه و کیفیت پوست به صورت دباغی نشده حدود 60 تا 90 هزار ریال؟ تومان به کارخانجات تولیدکننده چرم یا واسطه ها فروخته می شود و قيمت یک تخته چرم دباغي شده شترمرغ تا 500 هزارتومان مي رسد.
نگارنده با گشت و گذاری در بازار چرم خیابان فردوسی تهران و سوال و جواب با عرضه کنندگان محصولات چرمی متوجه این نکته شد که در حال حاضر کیف و کفش و پالتوهای تولید شده از چرم شترمرغ چندان در بازار داخلی وجود ندارد و در مواردي بسيار معدود، مصنوعاتي در برخي فروشگاه هاي خاص و مراكز تجاري مشهور به صورت موردي براي فروش وجود دارد كه با توجه به میزان چرم بکار رفته به طور متوسط بين 150 تا 500 هزار تومان قيمت گذاري مي شوند.
http://www.sefidshop.com
به گفته نیامنش مدیرعامل تعاونی پرورش دهندگان شترمرغ در حال حاضر براي فرآوري پوست شترمرغ چهار كارخانه با شرکت تعاونی پرورش دهندگان شترمرغ قرارداد فعالیت دارند. بر اساس اطلاعاتي كه نگارنده به دست آورده است برخي واحد هاي چرمسازي فعال در چرمشهر ورامين هم طي ماههاي اخير توليد چرم شترمرغ در مقياس مناسبي با توجه به ميزان تامين پوست توسط مزارع پرورش شترمرغ را آغاز كرده اند كه بعضا در مرحله توليد آزمايشي هستند و چند كارخانه هم اكنون با توليد چرم هاي بسيار زيبا و با كيفيت از پوست شترمرغ مذاكره با توليد كنندگان برجسته مصنوعات چرمي براي توليد مصنوعات چرم شترمرغ با اهداف صادراتي را در دستور كار خود قرار داده اند. در حال حاضربه دليل قيمت بالا و عدم وجود فرهنگ و ذهنيت براي مصرف محصولات حاصل از چرم شترمرغ، اينگونه مصنوعات چندان در داخل عرضه نمی شود و بازار داخلي استقبال خوبي از آن نمي كند. بنابراين بخش عمده اي از توليدات و محصولات نهایی همچون كيف، كفش و لباس قابلیت صادرات داشته و يكي از فعالان توليد شترمرغ كشور مي گويد كه تاكنون بخشي از این گونه محصولات دراندازه محدودی به كشورهايي مانند هلند و بلژيك صادر شده است.
تغذیه و كيفيت پوست شتر مرغ
شتر مرغ ها مي توانند در سن 9 ماهگي به وزن كشتار برسند اما به اعتقاد بیشتر پرورش دهندگان پرنده اي كه 9 ماه سن دارد نمي تواند چرم قابل قبولي توليد كند.با احتساب لزوم توجه به چرم تولیدی شترمرغ سن توصيه شده براي كشتار، حداقل 12 ماهگي مي باشد. این در حالیست که بررسی های علمی انجام شده در مزارع پرورش شترمرغ در مهد تولید شترمرغ یعنی آفریقای جنوبی نشان مي دهد كه پوست شترمرغ هایی كه با جيره هاي غذایی استاندارد و توصیه شده تغذيه شده اند، حتی در سن 9 ماهگی از کیفیت مناسبی برخوردار بوده اند. فرمولاسيون توصیه شده کارشناسان تغذیه شترمرغ بر اساس فوليكولهاي با رشد سريع و رشد پر همراه با پوستهايي با الاستيسيته بالاتر و مقاومتر طراحي شده است. تمامي اين موارد با هم باعث افزايش كيفيت پوست ها مي گردد. بر اساس این مطالعات بدون در نظر گرفتن سن بلوغ پوست پرنده، مديريت جوجه هاي تازه از تخم درآمده كه نرخ رشد را در هفته هاي آغازين تحت تاثير قرار مي دهد، محيط پرورش، تنوع در كيفيت يونجه مورد استفاده در جيره ها و تجربه پرورش دهندگان جوجه ها از جمله عوامل موثر در شکل گیری و کیفیت پوست پرنده و دستیابی به پوستی با کیفیت و بالغ حتی در سن 9 ماهگی پرنده هستند. این گونه مطالعات ثابت مي كند كه اثرات خاص تغذيه اي بر رشد فوليكولها و كيفيت پوستها تاثير مي گذارد با تغذيه اي خاص، مي توان بهره هاي اقتصادي بالاتری در زمینه پوست داشت.
کیفیت و درجه بندی پوست
کیفیت عمومی پوست و آثار و عیوب احتمالی ناشی از بیماری های پوستی یا آسیب دیدگی های فیزیکی آن در دوره پرورش حیوان، شکل و حالت سوراخ های ناشی از فولیکول های پر و اختلالات ژنتیکی احتمالی موجود در آن، خطا در نحوه برش و باز کردن پوست، و اندازه و سایز پوست از جمله پارامترهای مهم در تعیین کیفیت و درجه بندی پوست قبل از دباغی محسوب می شوند.
عیوب ناشی از دوران پرورش
سوراخ یا برش ناشی از جراحت و زخم، خراشیدگی سطح پوست، آثار ناشی از زخم قدیمی و کاملا ترمیم نشده، افتاب سوختگی ، پوسته شدگی ، بیماری های پوستی مانند جوش و تاول یا آسیب باکتریایی، پرهای جوانه زده و غیر کامل،گزیده شدگی،چرو ک مشهود پوست گردن، غیر طبیعی بودن نسبت قسمت پردار و دون دون پوست(کروپن) به قسمت ساده پوست( به طور متوسط 60 به 40 باید باشد) از جمله عیوب احتمالی بوجود آمده در پوست در دوره پرورش و قبل از کشتار و پوست کنی محسوب می شوند. وجود و میزان هر کدام از این گونه عیوب در تعیین درجه پوست
تاثیر قابل توجهی دارد به طوریکه وجود همزمان سه یا چهار نوع از این عیوب حتی به طور مختصر می تواند تا 4 درجه کیفیت پوست را تنزل دهد.
شتر مرغ پیر و درشت هیکل پوستی با سطح بیشتر و برجستگی های بزرگ و نه چندان خوشاینددارد که از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. شترمرغ خیلی جوان هم پوستی نازکبا برجستگی های ریز و نزدیک به هم دارد که باز هم کیفیت مناسبی ندارد.
سایز بندی پوست
مساحت و سایز پوست یکی دیگر عوامل مهم در تعیین درجه پوست است. مساحت پوست ها معمولا با توجه به سن، اندام ، چاقی و لاغری و وزن حیوان در زمان کشتار متغییر است. معمولا پوست ها در5 سایز شامل+A ،A ،B ،C وD دسته بندی می شوند. این ابعاد از 156 دسی متر در بزرگترین سایز یعنی +A تا حدا اقل 80 دسی متر برای سایزD متغیر است.
برش و باز کردن صحیح پوست
یکی از اصلی ترین نکات در داشتن یک پوست با کیفیت و دارای درجه بالا، شیوه برش و پوست کنی شترمرغ و شکل نهایی آن پس از باز شدن است. در حال حاضر در کشتارگاه های داخلی شترمرغ هم بر روی ریل خط کشتار مرغ و هم خط کشتار دام سبک(گوسفندی) کشتار می شود. برای برش پوست سلاخ باید یک خط برش مستقیم و دقیق از وسط سینه حیوان از محل ذبح تا دم و یک خط برش دیگرعمود بر این خط برای باز کردن پوست در محل پاها انجام دهد. همچنین برشی دیگر در محل تلاقی بالهای حیوان نیز زده می شود. شکل شماره 1 حالت استاندارد و صحیح برش و استحصال پوست را نشان می دهد.
جراحات پوست و نوک چینی حیوان
خسارت به پوست شترمرغ به شکل بریدگی یا خراشیدگی ایجاد شده در طول دوره‌ی پرورش باعث کاهش کیفیت پوست می‌شود که در نتیجه کیفیت و ارزش پوست را به شدت کاهش می‌دهد.کاهش خسارت ناشی از آسیب دیدگی پوست یکی از اهداف پرورش‌دهندگان شترمرغ است.شترمرغ ها بخصوص جنس نر این حیوان به دلیل خصلت تهاجمی و رام نشدنی که دارند معمولا خود و یا همدیگر را دچار جراحات ناشی از نوک زدن می کنند..معمولا شترمزغ مهاجم با نوک های تیز و برنده خود پوست حیوان دیگر بخصوص ماده ها را دچار زخم می کنند.بر این اساس پرورش دهندگان حرفه ای در راستای سالم ماندن پوست حیوانات مزرعه در دوره 9 تا 13 ماهه پرورش اقدام به چیدن نوک ساکنان چموش بخصوص نرهای مزرعه می کنند.
توصیه هایی برای شیوه نگهداری پوست پس از کشتار
1- چربی گیری تا حد امکان پس از کشتار صورت گیرد چرا که چربی اجازه نفوذ نمک رابه پوست در مرحله بعد نخواهد داد و نتیجتاقسمت های حاوی چربی پوست آسیب پذیر خواهند بود.
2- پوست در محلول آب نمک سرد و غلیظ تا حد اشباع نمک در داخل بشکه و در حدود یک ساعت غوطه ور شود.
3- پوست در زمین طوری پهن شود که رخ آن پایین بماند سپس قسمت لش با نمک پوشانده شود.
4- پنج الی شش روز بعد از اینکه خونا آب از پوست جدا شد پس از تکان دادن کامل پوست مجددا لش با نمک تازه پوشانده شده و پس از بقچه کردن در کیسه نایلون قرار داده شده و پس از بسته بندی به کارخانه چرمسازی ارسال شود.
5- در صورتی که بخواهیدپوست تا مدت بیشتری در محل نگهداری شود آنها را پس از نمک دوم همچنان روی هم کتن نموده و در سایه نگهداری کنید.
